بوتاکس دارویی است که از سم تولید شده توسط باکتری کلستریدیوم بوتولینیوم به نام سم بوتولینوم به دست می آید و از نظر پزشکی برای درمان بیماری عضلانی خاص و از لحاظ زیبایی جهت حذف چین و چروک‌های عضلات توسط فلج موقت استفاده می‌شود.
سم بوتولینوم در حیطه تجاری تحت نام‌های زیر به فروش می‌رسد:
- بوتاکس، ویستابل، بوتاکس آرایشی و بهداشتی ( OnabotulinumtoxinA یا سم بوتولینوم نوع A)
- دیسپورت ( AbobotulinumtoxinA یا سم بوتولینوم نوع A)
منشاء بوتاکس
کلستریدیوم بوتولینوم، ارگانیسمی که بوتاکس از آن مشتق شده است، در محیط زیست طبیعی از جمله در جنگل و خاک کشت، در رسوبات دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و آب‌های ساحلی به صورت غیرفعال پیدا می‌شود.
این باکتری در روده پستانداران و ماهی‌ها و همچنین در آبشش و امعا و احشاء خرچنگ‌ها و برخی صدف‌ها نیز یافت می‌شود. در چنین موارد استخراج طبیعی باکتری کلستریدیوم بوتولینوم و هاگ‌ها به طور معمول نسبتاً بی‌ضرر است. مشکل فقط زمانی بوجود می‌آید که هاگ‌ها به سلول رویشی تبدیل شوند و تعداد سلول‌ها تا نقطه‌ای افزایش یابد که در آن باکتری شروع به تولید سم بوتولینوم، سم مرگباری که مسئول بوتولیسم است، می‌کند.
بوتاکس چگونه کار می‌کند؟
سم بوتولینوم یکی از سمی‌ترین مواد شناخته شده برای انسان است. دانشمندان برآورد کرده‌اند که فقط یک گرم از آن می‌تواند تقریباً یک میلیون نفر و چند کیلو از آن می‌تواند تمام انسان‌های روی زمین را از پا درآورد.
در غلظت‌های بالا، سم بوتولینوم ممکن است به بوتولیسم یک بیماری به شدت تهدیدکننده زندگی، منجر شود. بوتولیسم، اگر درمان نشود، موجب نارسایی تنفسی و مرگ می‌شود. با وجود سمی بودن و هزینه زیاد سم بوتولینوم، بوتاکس یک تقاضای بزرگ است.
تزریق بوتاکس
سم بوتولینوم برای درمان شرایط عضلانی خاص و از لحاظ زیبایی برای حذف چین و چروک‌های عضلات به صورت فلج موقت تزریق می‌شود.
ثابت شده است که اگر مقدار دوز، فرکانس درمان و انواع شرایط بالینی درمانی در نظر گرفته شود، سم بوتولینوم یک پروتئین درمانی موفق و ارزشمند خواهد بود. فقط مقدار دوز، سمی شدن درمان را تعیین می‌کند.
سم بوتولینوم را می‌توان در غلظت بسیار کم به انسان تزریق کرد و با جلوگیری از تابش سیگنال‌های سلول‌های عصبی به عضلات، به طور مؤثر، عضلات از انقباض خارج شده، بنابراین آن‌ها را فلج می‌کند. اثر سم بوتولینوم باعث کاهش انقباض عضلات غیرطبیعی می‌شود و به عضلات اجازه می‌دهد که کمتر سفت شوند.
کاربرد پزشکی و آرایشی- بهداشتی بوتاکس
سم بوتولینوم عمدتاً به عنوان یک درمان برای کاهش چین و چروک صورت و خطوط ریز در بزرگسالان مسن‌تر استفاده می‌شود.
فراتر از کاربردهای زیبایی، بوتاکس در درمان انواع شرایط پزشکی از جمله چپ شدن یا لوچ شدن چشم، میگرن، عرق کردن بیش از حد و نشت مثانه مفید واقع شده است. در حال حاضر سم بوتولینوم برای درمان بیش از ۲۰ شرایط مختلف پزشکی استفاده می‌شود.
سم بوتولینوم در حال حاضر برای کاربردهای درمانی زیر تأیید شده است:
• بلفارواسپاسم (اسپاسم پلکها)
• خشک شدن گردن و اسپاسم عضلات شانه
• میگرن مزمن
• تعریق شدید زیر بغل (تعریق بیش از حد)
• انحراف چشم یا استرابیسم (لوچی چشم)
• اسپاسم اندام فوقانی پس از سکته مغزی
• بیش فعالی و بی‌اختیاری ادرار
• مثانه بیش از حد فعال
• خطوط اخم بین دو ابرو
فرایند بوتاکس چگونه انجام می‌شود؟
۷۲ ساعت طول می‌کشد تا سم بوتولینوم اثر کند و یک تفاوت قابل توجه ایجاد کند. سم بوتولینوم با رقیق کردن پودر در محلول نمکی (کلرید سدیم) و تزریق آن به طور مستقیم به بافت عصبی و عضلانی تجویز می‌شود.
این فرایند به مدت ۲۴ تا ۷۲ ساعت طول می‌کشد تا سم بوتولینوم اثر کند، که این مدت نشان‌دهنده زمان مورد نیاز برای سم جهت اخلال در روند انقباض است. در شرایط بسیار نادر، ممکن است تا ۵ روز برای مشاهده اثر کامل سم بوتولینوم صرف شود.
استفاده از این سم در زنان باردار یا شیرده و همچنین در افرادی که واکنش آلرژیک قبلی به مواد مخدر یا هر یک از مواد تشکیل‌دهنده آن داشته‌اند، ممنوع است.
خطرات و عوارض جانبی بوتاکس
به طور کلی تحمل تزریق سم بوتولینوم راحت است ولی چند عارضه جانبی وجود دارد. حدود ۱٪ از افرادی که تزریق سم بوتولینوم نوع A را دریافت کرده‌اند، بدنشان نسبت به آن واکنش نشان داده و پس از آن درمان نشده‌اند. در افراد تحت درمان با سم بوتولینوم نوع B برای دیستونی گردن، ۴۴٪ از بیماران نسبت به آن واکنش داده‌اند.
همراه با اثرات مورد نظر سم بوتولینوم، این سم ممکن است برخی اثرات ناخواسته نیز داشته باشد. مانند:
• درد خفیف و یا ورم محلی در محل تزریق
• بی‌حسی گذرا
• سردرد
• بی قراری
• تهوع خفیف
• ضعف وقت ناخواسته یا فلج عضلات نزدیک ناشی از عمل سم
• افتادگی موقت پلک بالایی یا ابرو
• ضعف پلک پایینی چشم و یا رکتوس جانبی (رکتوس: عضله‌ای که حرکت چشم را کنترل می‌کند)
• اشکال در بلعیدن غذا
• ضعف گردن
• بیماری شبه آنفلوآنزا
• plexopathy بازویی (یک بیماری مؤثر بر اعصاب هر دو طرف گردن و قفسه سینه)
• اختلال عملکرد کیسه صفرا
• دوبینی
• خون‌ریزی
• تاری دید
• افتادگی پلک
• کاهش بینایی
• خشکی دهان
• خستگی
• کهیر
• بثورات
• خس خس سینه
• ورم
