فرآورده‌های دارویی با توجه به ماهیتشان، احتیاج به شرایط نگهداری متفاوتی دارند. فرآورده‌های دارویی در محل تولید، محل توزیع (انبار شرکت‌های پخش) و محل عرضه (داروخانه ها) و یا بعد از خرید توسط بیمار در انبارهای کلان یا خرد نگهداری می‌شوند. برخی از فرآورده‌های دارویی، احتیاج به مراقبت‌های خاص و شرایط دمایی، رطوبت، نور و تهویه خاصی دارند.
با این مطلب از مجله سلامت مفید طب همراه باشید تا درباره چگونگی ایجاد شرایط مناسب برای داروها و اصول نگهداری آنها دقیق‌تر بدانید.
انواع شرایط دمایی نگهداری دارو
شرایط دمایی نگهداری فرآورده‌های دارویی و بیولوژیک در چند دسته قابل طبقه‌بندی است:
دسته‌ی اول: نگهداری دارو در دمای اتاق
اغلب مراحل تولید دارو در دمای اتاق یا Room Temperature انجام می‌شود. دمای ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد در داروسازی دمای اتاق در نظر گرفته شده و تمام نمونه‌های کنترل دارو، مواد فعال و اکسیپیان‌ها در این دما نگهداری می‌شوند.
این دسته از فرآورده‌های دارویی قابل نگهداری در کمد، دراور یا قفسه هستند.
دسته‌ی دوم: نگهداری دارو در دمای خنک
دمای ۱۵ تا ۸ درجه‌ی سانتی گراد، در داروسازی دمای خنک یا Cool temperature در نظر گرفته می‌شود. ترکیباتی که در دمای اتاق دچار تخریب و تغییر می‌شوند، معمولا در این دما نگهداری می‌شوند.
دسته‌ی سوم: نگهداری دارو در دمای سرد
شرایط دمایی سرد یا Cold temperature (refrigerator) در داروسازی، دمای ۸ تا ۲ درجه‌ی سانتی گراد است. این محدوده دمایی تعداد واکنش‌های شیمیایی را کاهش داده و رشد میکروبی را نیز کند می‌کند. ترکیباتی که حساسیت بالاتری دارند معمولا در این دما نگهداری می‌شوند.
انواع داروهایی که باید در دمای سرد نگهداری شوند:
- برخی از داروهای تزریقی از جمله برخی ویتامین‌ها (ویتامین سی و ب کمپلکس-ب۱۲)، ویال‌ها و قلم‌های انسولین، اینترفرون‌های تزریقی واکسن‌ها، آنتی‌بادی‌های مونوکلونال مثل ادالیمومب از جمله داروهای تزریقی هستند که بایستی در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی گراد نگهداری شوند. برخی از این موارد ممکن است تا حدود حتی ۱ ماه در دمای اتاق قابل نگهداری باشند اما بعد از این بازه زمانی، نگه داری در دمای سرد ضروری است.
- برخی از قرص‌ها مانند کلرامبوسیل یا برخی قرص‌های حاوی پروبیوتیک‌ها، برخی از قطره‌های چشمی مثل کلرامفنیکل یا لاتانوپروست، قطره‌های گوشی مثل میکساکورت نیز از جمله محصولاتی هستند که در این دما نگهداری می‌شوند.
- برخی از محصولات دارویی مثل برخی آنتی‌بیوتیک‌ها بعد از تهیه سوسپانسیون بایستی در یخچال نگهداری شوند.
- برخی از داروها مثل آمپول ب کمپلکس-ب ۱۲ یا قطره‌ی کلرامفنیکل بسته به شرکت تولید کننده ممکن است در دمای اتاق یا در دمای سرد، قابل نگهداری باشند.
- برخی از این محصولات بعد از باز شدن در دمای اتاق نگهداری می‌شوند.
نکته: بهترین کار مطالعه‌ی دقیق راهنمای شرکت تولید کننده درمورد نحوه‌ی نگهداری فرآورده‌ی دارویی است.
قابل ذکر است که استانداردهای کروماتوگرافی گاز یا مایع، استانداردهای کنترل کیفیت و محلول‌های استاندارد ویتامین‌ها نیز در این دما نگهداری می‌شوند.
درمورد محلول‌های خوراکی حاوی مواد محافظ مثل پارابن‌ها در یخچال نگهداری نشوند چون دمای پایین اثر ماده محافظ را می‌تواند کاهش دهد.
دسته‌ی چهارم: نگهداری دارو در دمای فریزر
دمای ۴ تا – ۲ دمای فریزر یا Freezer temperature گفته می‌شود.
تکمیل و بررسی دیتالاگر محل نگهداری داروها و تصحیح ایرادهای چرخه‌ی دمایی به حفظ اثر و سلامت دارو کمک کرده و ضروری است.
نکات تکمیلی درباره نگهداری دارو در خانه
۱. بسیاری مردم عادت دارند تمام داروهای خود را در در یخچال نگهداری می‌کنند اما بایستی به آنها تذکر داده شود که برخی از داروها نباید در دمای یخچال نگهداری شوند و دمای یخچال باعث خرابی زودرس آنها خواهد شد. معمولا این موارد روی جعبه یا بروشور محصول ذکر شده است.
۲. نگهداری داروها در کابینت حمام یا نزدیک گاز و فر یا بالای یخچال، به علت رطوبت بالا، نور یا حرارت زیاد، می‌تواند باعث ایجاد متابولیت‌های سمی در دارو شده یا حداقل، اثرگذاری دارو را کاهش دهد و یا ایجاد عوارض ناخواسته در صورت مصرف دارو بکند.
۳. قرص‌ها و کپسول‌ها معمولا به راحتی توسط رطوبت یا نور آسیب می‌بینند. به عنوان مثال آسپیرین در این شرایط می‌تواند ایجاد اسید بکند که عارضه ی گوارشی آن را تشدید خواهد کرد.
۴. برخی از داروها مانند نیتروکانتین، حساس به نور هستند و لازم است که حتما در بسته‌ی اصلی خود نگه داری شوند. داروساز بایست به بیمار آگاهی بدهد که باز کردن و تخلیه قوطی این دسته از داروها و قرار دادن آنها در باکس‌های شفاف تقسیم دارو، توصیه نمی‌شود. همچنین داروهای تزریقی که در ویال کهربایی رنگ هستند نیز معمولا حساس به نور هستند و بایستی این نکته توسط داروخانه، بیمار و مرکز تزریقات مدنظر قرار بگیرد.
توصیه‌هایی برای داروسازها
۱. همچنین داروساز بایستی به بیمار یادآوری کند که توپ پنبه‌ای موجود در قوطی دارو بعد از باز کردن دارو بایستی خارج شود تا رطوبت به درون قوطی دارو کشیده نشود.
۲. داروساز بایستی درمورد چگونگی تشخیص داروهایی که به احتمال زیاد خراب شده‌اند، آموزش دهد. داروهایی که تغییر رنگ، بو یا بافت داده‌اند حتی اگر تاریخ انقضایشان نگذشته باشد، قابل استفاده نیستند.
۳. به علاوه، قرص‌هایی که به هم می‌چسبند یا نرم‌تر از حالت معمول هستند به احتمال زیاد در شرایط نامناسبی نگهداری شده و غیرقابل اسفاده اند.
۴. داروساز بایستی درمورد نحوه‌ی دفع و دور ریختن داروهای غیرقابل استفاده به بیمار آموزش دهد.
۵. به اضافه، هشدار به بیماران جهت نگهداری داروها دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی، علائم مسمومیت با دارو و اقدامات اولیه‌ی لازم برای نجات کودک یا حیوان خانگی که به اشتباه دارویی را بلعیده است، ضروری است.
جمع بندی
در این مقاله با روش‌ها و دماهای مختلف نگهداری دارو آشنا شدید و نکاتی را در رابطه با نگهداری اصولی دارو در خانه خواندید. همچنین از آن جایی که نگهداری نامناسب دارو می‌تواند بسیار آسیب‌زا باشد، توصیه‌هایی را به داروسازان ارائه کردیم که لازم است حتما رعایت کنند و نکات لازم را به بیماران و مراجعین گوشزد نمایند.
شما می‌توانید مکمل‌ها، مولتی ویتامین‌ها، محصولات بهداشتی و آرایشی و داروهای گیاهی مورد نظر خود از سایت داروخانه آنلاین دکتر اصیلی (مفید طب) به صورت اینترنتی طی خریدی آسان سفارش دهید و از این مطمئن باشید که محصولات شما تا زمانی که به دستتان می‌رسد، در مناسب‌ترین شرایط نگهداری شده‌اند.
