در بیش از ۵۰ درصد موارد ناباروری زوجین، ضعیف بودن اسپرم، نقش اصلی را ایفا می‌کند. «اسپرم ضعیف» به معنای کاهش کیفیت، تعداد یا تحرک اسپرم‌ها است. از همین رو راهکارهای تقویت اسپرم، جزو گزینه‌های اصلی روند درمان ناباروری قرار می‌گیرند. خوشبختانه، تحقیقات از تغییرات سبک زندگی، درمان‌های طبیعی و تنظیمات رژیم غذایی برای کمک به افزایش تعداد اسپرم در مردان حمایت می‌کنند. پزشکان نیز قبل از تجویز دارو یا درمان تخصصی، مراجعه‌کنندگان را به رعایت این نکات تشویق می‌نمایند. البته باید بدانیم راهکارهای درمان خانگی اسپرم ضعیف، همیشه و در همه افراد اثرگذار نیستند. اما در موارد زیادی نیز توانسته‌اند به افزایش میزان سطح تستوسترون و بالا بردن تعداد و کیفیت اسپرم‌ها کمک کنند. در این مقاله از مجله سلامت مفیدطب، مجموعه‌ای از روش‌های اثبات‌شده علمی شامل تغییرات سبک زندگی، اصلاح رژیم غذایی، کمک گرفتن از گیاهان دارویی و مصرف مکمل‌های موثر در این زمینه را مورد بررسی قرار می‌دهیم. امید است مطالعه این مطلب بتواند نقش کوچکی در افزایش شانس پدر شدنِ شما داشته باشد.
منظور از ضعیف بودن اسپرم چیست؟
ناباروری مردان زمانی رخ می‌دهد که یک فرد نتواند پس از یک سال فعالیت جنسی مداوم، بارداری را در شریک جنسی خود ایجاد کند. در برخی موارد، عملکرد جنسی ضعیف مرد می‌تواند علت اصلی ناباروری او باشد و گاهی نیز ممکن است به کیفیت مایع منی ارتباط پیدا کند. از مهم‌ترین علل ناباروری آقایان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش تعداد، تحرک یا کیفیت اسپرم
- کاهش میل جنسی (لیبیدو)
- اختلال نعوظ
- سطح پایین هورمون‌هایی مانند تستوسترون و پرولاکتین
- مصرف برخی داروها مانند استروئیدها
اگرچه ناباروری همیشه قابل درمان نیست، اما راهکارهایی وجود دارد که می‌تواند شانس بارداری را افزایش دهد، به ویژه اگر علت ناباروری، سطح تستوسترون پایین، تعداد کم اسپرم و یا کم بودن تحرک و کیفیت اسپرم باشد. می‌توانید در مقاله قویترین داروی گیاهی برای اسپرم ضعیف در این مورد بیشتر بخوانید. در ادامه چند راهکار درمان خانگی اسپرم ضعیف را معرفی خواهیم کرد که با پشتوانه علمی می‌توانند به تقویت باروری مردان کمک کنند.
روش‌های درمان خانگی اسپرم ضعیف
تقریباً چندین دهه است که محققان به این باور رسیده‌اند که کیفیت اسپرم و نرخ باروری در بیشتر جوامع در حال کاهش است. بر اساس یک مطالعه قدیمی در سال ۲۰۱۷، میانگین تعداد اسپرم در آمریکای شمالی، اروپا، استرالیا و نیوزیلند بین سال‌های ۱۹۷۳ تا ۲۰۱۱، حدود ۵۹.۳ درصد کاهش یافته است. با این وجود دانشمندان هنوز به‌طور کامل دلایل این کاهش را نمی‌دانند و تحقیقات برای یافتن روش‌های قابل اعتماد جهت بازگرداندنِ تعدادِ کمِ اسپرم، همچنان ادامه دارد.
هزاران سال است که درمانگران طب سنتی، گیاهی و باستانی از چندین روش غیر دارویی برای افزایش تعداد اسپرم و بهبود سلامت آن استفاده می‌کنند. علاوه بر این، محققان پیشنهاد کرده‌اند که بیشتر این درمان‌ها واقعاً می‌توانند بر تعداد اسپرم تأثیر بگذارند. در ادامه، چند روش طبیعی حهت درمان خانگی اسپرم ضعیف معرفی می‌کنیم:
ورزش و خواب کافی
مطالعات مختلف نشان داده‌اند که کاهش وزن و ورزش در افراد دارای اضافه‌وزن یا چاقی، می‌تواند منجر به بهبود یا افزایش تعداد اسپرم شود. با این حال، ارتباط علمی بین شاخص توده بدنی (BMI) متعادل و تعداد اسپرم بهینه همچنان ضعیف است.
مطالعه دیگری در سال ۲۰۱۷ فواید یک برنامه ورزشی هوازی ۱۶ هفته‌ای را بررسی کرد که شامل حداقل سه جلسه ۵۰ دقیقه‌ای در هفته بود. شرکت‌کنندگان به ۵۰٪ تا ۶۵٪ از حداکثر ضربان قلب خود رسیدند. در این مطالعه، ورزش منظم باعث افزایش تعداد اسپرم و تحرک بیشتر آن در ۴۵ مرد چاق با سبک زندگی کم‌فعالیت شد.
کاهش استرس
در شرایط استرس‌زا، نه‌تنها ممکن است تمایل به رابطه جنسی کاهش یابد، بلکه این وضعیت ممکن است بر کیفیت اسپرم نیز تأثیر بگذارد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۰ نشان داد که استرس و اضطراب، با اختلال نعوظ و کاهش رضایت جنسی مرتبط هستند. استرس همچنین ممکن است سطح اسپرم را کاهش دهد که احتمالاً به دلیل افزایش کورتیزول (هورمون استرس) است و در نتیجه به کاهش تستوسترون منجر شود.
برخی روش‌های کاهش استرس شامل موارد زیر است: پیاده‌روی، مدیتیشن، ورزش، نوشتن در دفترچه و صحبت با دوستان، اعضای خانواده یا متخصص سلامت
ترک سیگار
مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ نمونه مایع منی ۱۳۷۱ مرد را که به‌عنوان سیگاری یا غیرسیگاری طبقه‌بندی شده بودند، ارزیابی کرد. افرادی که بیش از ۱۰ نخ سیگار در روز می‌کشیدند، در مقایسه با غیرسیگاری‌ها و افرادی که کمتر سیگار می‌کشیدند، کاهش قابل‌توجهی در حجم مایع منی، تعداد کل اسپرم، غلظت اسپرم و حرکت آن داشتند.
این موضوع نشان می‌دهد که سیگار کشیدن، بر سلامت اسپرم اثرات منفی گذاشته و هرچه مصرف آن بیشتر باشد، این تأثیر افزایش می‌یابد.
پرهیز از الکل و مواد مخدر
تعداد مطالعات کنترل‌شده در مورد ارتباط بین سلامت اسپرم و داروها محدود است، زیرا بررسی مواد غیرقانونی از لحاظ اخلاقی مشکل‌زا است.
با این حال، یک مرور مطالعاتی در سال ۲۰۱۸، مصرف جهانی موادی مانند الکل، کانابیس (حشیش) و کوکائین را با کاهش تولید اسپرم مرتبط دانسته است. برخی شواهد در این زمینه متناقض هستند، بنابراین تحقیقات بیشتر لازم است.
پرهیز از برخی داروهای تجویزی
برخی داروهای تجویزی می‌توانند تولید اسپرم سالم را کاهش دهند. البته پس از قطع مصرف دارو، معمولاً تعداد اسپرم به سطح طبیعی بازمی‌گردد یا افزایش می‌یابد.
داروهایی که ممکن است به‌طور موقت تولید و رشد اسپرم را کاهش دهند عبارت‌اند از:
- برخی آنتی‌بیوتیک‌ها
- آنتی‌آندروژن‌ها
- داروهای ضدالتهاب
- داروهای ضد روان‌پریشی
- مواد افیونی (اپیوئیدها)
- داروهای ضد افسردگی
- استروئیدهای آنابولیک (که ممکن است تا دو سال پس از قطع مصرف همچنان بر تعداد اسپرم تأثیر بگذارند)
- تستوسترون خارجی یا مکمل
- متادون
در صورت نگرانی در مورد داروهای مصرفی خود و تأثیر آن بر باروری، لازم است با پزشک متخصص یا دکتر داروساز مشورت کنید.
دریافت ویتامین D کافی
محققان به‌طور کامل مطمئن نیستند که چرا، اما به نظر می‌رسد سطح ویتامین D و کلسیم خون، بر سلامت اسپرم تأثیر دارد.
در یک مرور در سال ۲۰۱۹ از ۱۸ مطالعه، پژوهشگران ارتباط معناداری بین باروریِ بهبود یافته در مردان و سطح بالاتر ویتامین D در خون یافتند. با این حال، نویسندگان مطالعه توصیه می‌کنند که با احتیاط به این نتایج نگاه شود و تحقیقات بیشتری برای تأیید نتایج لازم است. مطالعه‌ای نیز در سال ۲۰۲۳ نشان داد که ویتامین D شکل و حرکت اسپرم را بهبود می‌بخشد، اما تأثیری بر تعداد اسپرم ندارد.
مصرف غذاهای سرشار از آنتی‌اکسیدان
تحقیقات نشان می‌دهند که استرس اکسیداتیو ممکن است کیفیت و کمیت اسپرم را تحت تأثیر قرار داده و باعث ناباروری مردان شود. استرس اکسیداتیو در واقع، عدم تعادل رادیکال‌های آزاد و آنتی اکسیدان‌ها در بدن است که منجر به آسیب سلولی می‌شود. برخی شواهد حاکی از آن است که مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها نقشی کلیدی در کاهش استرس اکسیداتیو و خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد ایفا می‌کند.
چندین ویتامین و ماده معدنی به‌عنوان آنتی‌اکسیدان عمل می‌کنند، و برخی مطالعات مصرف آن‌ها را با افزایش تعداد اسپرم مرتبط دانسته‌اند. طبق یک مرور در سال ۲۰۱۹، آنتی‌اکسیدان‌هایی که ممکن است به سلامت اسپرم کمک کنند شامل مواردی همچون بتاکاروتن، بتا کریپتوزانتین، لوتئین و ویتامین C می‌شوند.
به طور کلی، مواد غذایی گیاهی حدود ۶۴ برابر بیشتر از مواد غذایی حیوانی آنتی‌اکسیدان دارند. نمونه‌هایی از این غذاها عبارت‌اند از انواع توت، انبه، سبزی‌های برگ‌دار تیره‌رنگ، سیب‌زمینی شیرین، آجیل، فلفل، چغندر، کنگر فرنگی، کلم قرمز، ادویه‌ها، شکلات تلخ و چای سبز
افزایش مصرف چربی‌های سالم
چربی‌های چند غیراشباع برای رشد سالم غشای اسپرم حیاتی هستند. این چربی‌ها شامل امگا ۳ و امگا ۶ می‌شوند. مروری در سال ۲۰۱۹ از سه مطالعه نشان داد که مردان نابارور که مکمل امگا-۳ مصرف کردند، نسبت به مردانی که مکمل مصرف نکردند، بهبود معناداری در حرکت و غلظت اسپرم داشتند.
منابع غذایی امگا ۳ شامل این موارد است: ماهی‌های چرب، گردو، تخم کتان، تخم چیا و سبزی‌های برگ‌دار
منابع غذایی امگا ۶ شامل این موارد است: روغن‌های گیاهی، آجیل، دانه‌ها، تخم‌مرغ
پرهیز از تماس با آلاینده‌ها و مواد شیمیایی
با افزایش آلودگی و ازدحام، محققان اغلب عوامل زیست‌محیطی مانند آلودگی هوا و تماس با مواد شیمیایی سمی را با کاهش سلامت و تعداد اسپرم مرتبط می‌دانند. به‌طور خاص، مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۹، زندگی در مناطق صنعتی با آلودگی شدید هوا را با کاهش تعداد اسپرم مرتبط دانسته است. ضمن اینکه پرهیز از سموم زیست‌محیطی در صورت امکان، به سلامت کلی فرد نیز کمک می‌کند.
پرهیز از مصرف سویا و غذاهای غنی از استروژن
برخی غذاها، به‌ویژه فرآورده‌های سویا، دارای استروژن گیاهی هستند. این ترکیبات می‌توانند اتصال تستوسترون را کاهش داده و تولید اسپرم را مختل کنند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۹ در چین نشان داد که غلظت بالای استروژن گیاهی در مایع منی با کیفیت پایین‌تر اسپرم همراه بود.
بسیاری از محصولات کنسروی و پلاستیکی نیز دارای اشکال مصنوعی استروژن هستند. بیسفنول A ترکیبی است که به گیرنده‌های استروژن در بدن متصل می‌شود و طبق مرور سال ۲۰۱۹ ممکن است پس از تماس، بر باروری مردان اثر منفی داشته باشد.
گیاهان دارویی مؤثر در درمان خانگی اسپرم ضعیف
در طول قرن‌ها، طبیعت یکی از اصلی‌ترین منابع درمان برای مشکلات جسمی و باروری بوده است. گیاهان دارویی با دارا بودن ترکیبات فعالی همچون آنتی‌اکسیدان‌ها، فلاونوئیدها و مواد تنظیم‌کننده هورمون، جایگاه ویژه‌ای در طب سنتی برای تقویت قدرت باروری مردان و درمان اسپرم ضعیف داشته‌اند. این گیاهان می‌توانند با کاهش استرس اکسیداتیو، بهبود جریان خون در اندام تناسلی، و افزایش سطح تستوسترون، به بهبود کیفیت، تحرک و تعداد اسپرم‌ها کمک کنند. در این بخش با مهم‌ترین و مؤثرترین گیاهان دارویی موثر در درمان خانگی اسپرم ضعیف آشنا می‌شوید.
گیاه خارخسک
خارخسک گیاهی دارویی است که گاهی برای افزایش باروری مردان استفاده می‌شود. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۶ نشان داد که افزودن عصاره خارخسک به اسپرم در محیط آزمایشگاهی، باعث افزایش تحرک و باروری آن شد. مطالعه‌ای نیز در سال ۲۰۱۷ بیان کرد که مصرف خارخسک به مدت ۱۲ هفته، عملکرد نعوظ را بهبود می‌بخشد، اما تأثیری بر سطح تستوسترون نداشت. با این حال، شواهد علمی کافی درباره اثرات این گیاه در درمان ناباروری مردان وجود ندارد.
عصاره شنبلیله
شنبلیله گیاهی خوراکی و دارویی است که محبوبیت زیادی دارد. مروری در سال ۲۰۲۰ نشان داد که مصرف مکمل شنبلیله می‌تواند سطح تستوسترون را به‌طور چشمگیری افزایش دهد.
مطالعه‌ای نیز در سال ۲۰۱۶ نشان داد که مصرف روزانه ۶۰۰ میلی‌گرم Testofen (مکملی ساخته‌شده از عصاره دانه شنبلیله و مواد معدنی) به مدت سه ماه، باعث بهبود عملکرد نعوظ، افزایش دفعات رابطه جنسی، و سطح تستوسترون شد. توجه داشته باشید که این نتایج مربوط به عصاره شنبلیله است، نه خود گیاه یا دمنوش آن.
گیاه آشواگاندا
آشواگاندا گیاهی دارویی است که در طب سنتی هند استفاده فراوانی دارد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۳ نشان داد که مصرف روزانه ۶۷۵ میلی‌گرم عصاره ریشه آشواگاندا به مدت ۳ ماه، باعث بهبود باروری در مردان با تعداد اسپرم پایین شد. به‌طور خاص:
- تعداد اسپرم ۱۶۷٪ افزایش یافت
- حجم منی ۵۳٪ افزایش یافت
- تحرک اسپرم ۵۷٪ افزایش یافت
مطالعه‌ای نیز در سال ۲۰۲۲ نشان داد که آشواگاندا در سه مطالعه کوچک، سطح تستوسترون را به‌طور متوسط ۱۴٪ افزایش داده است. اما لازم است پیش از مصرف آن، با پزشک مشورت کنید.
ریشه ماکا
ریشه ماکا گیاهی خوراکی است که از مناطق مرکزی پرو می‌آید و به‌طور سنتی برای افزایش میل جنسی و باروری استفاده می‌شود. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۵ نشان داد که مصرف روزانه ۱/۷۵ گرم پودر ماکا به مدت ۳ ماه، باعث افزایش تعداد و تحرک اسپرم در مردان سالم شد. مروری نیز در سال ۲۰۱۹، تأثیرات مثبت مصرف ماکا در مطالعات حیوانی بر کیفیت اسپرم، میل جنسی و اختلالات جنسی را نشان داد. با این حال، تنها یک مطالعه بر اثرات ماکا بر اختلال نعوظ انجام شده که نتایج آن معنادار نبوده‌اند و تحقیقات انسانی بیشتری در این زمینه نیاز است.
مکمل‌های گیاهی مؤثر در تقویت اسپرم
امروزه با پیشرفت علم و ترکیب دانش طب سنتی با فرمولاسیون‌های نوین، مکمل‌های گیاهی به عنوان گزینه‌ای ایمن، در دسترس و مؤثر برای بهبود سلامت جنسی مردان به بازار عرضه شده‌اند. این مکمل‌ها که در داروخانه‌ها به‌راحتی یافت می‌شوند، حاوی عصاره‌های تغلیظ‌شده از گیاهان مؤثر در باروری مانند جینسینگ، خارخاسک، ماکا، زعفران و… هستند و اغلب با ویتامین‌ها و مواد معدنی تقویت‌کننده اسپرم ترکیب شده‌اند. در این بخش، به معرفی بهترین مکمل‌های گیاهی داروخانه‌ای برای درمان اسپرم ضعیف می‌پردازیم. جهت اطلاع از نحوه عملکرد، ترکیبات مؤثر، مزایا و نکات مصرف هر یک از مکمل‌های زیر روی آن کلیک کنید:
- قرص اکتی اید ابیان دارو
- ساشه آندروفرتی دارو درمان
- قرص اکتی کانت ابیان دارو
- قرص بلومکس ابورنز
- قرص اسپریژن اروند فارمد
- کپسول کانت بوست فیرهون هلث
- کپسول فرتیل اید آقایان هلث اید
- کپسول موتیلیتی بوست آقایان فیرهون هلث
جمع‌بندی نکات کلیدی
همانطور که در ظول این مقاله متوجه شدیم، منظور از درمان خانگی اسپرم ضعیف، ترکیبی از اصلاح سبک زندگی، تغذیه سالم، مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها، استفاده از گیاهان دارویی و مکمل‌های طبیعی است که می‌توانند نقش مؤثری در بهبود کیفیت، تعداد و تحرک اسپرم‌ها داشته باشند. پرهیز از دخانیات، مصرف الکل، استرس مزمن و قرار گرفتن در معرض آلاینده‌ها نیز از دیگر عوامل کلیدی در تقویت باروری مردان به‌صورت طبیعی هستند. اگرچه این روش‌ها ممکن است زمان‌بر باشند، اما رویکردی پایدار، کم‌هزینه و کم‌عارضه برای بهبود وضعیت اسپرم به شمار می‌روند.
در صورتی که پس از چند ماه استفاده منظم از روش‌های درمان خانگی همچنان مشکلی در باروری وجود داشته باشد، یا علائمی مانند کاهش شدید میل جنسی، اختلال در نعوظ، درد یا تورم در ناحیه بیضه، یا سابقه بیماری‌های هورمونی یا ژنتیکی دیده شود، بهتر است فرد بدون تأخیر به پزشک متخصص ارجاع داده شود؛ زیرا ممکن است مشکل اصلی نیازمند بررسی‌های دقیق‌تر و درمان‌های پزشکی تخصصی باشد.
منابع مقاله:
شما می‌توانید داروهای گیاهی معرفی شده در این مقاله را بدون نسخه پزشک به صورت اینترنتی تهیه کنید. جهت خرید انواع مکمل و تقویت باروری آقایان آنلاین مفیدطب از طریق دکمه زیر اقدام به سفارش نمایید و در صورت داشتن هر سوالی درباره محصولات می‌توانید در انتهای این مقاله یا در صفحه هر محصول از داروخانه آنلاین مفیدطب، سوال خود را مطرح کنید. متخصصین داروساز ما سریعا به شما پاسخ خواهند داد.
خرید مکمل‌های تقویت جنسی مردان
توجه: مقالات مرتبط با پزشکی و سلامت داروخانه مفید طب از منابع معتبر داخلی و خارجی تهیه شده‌اند و صرفا جنبه اطلاع رسانی دارند، بنابراین توصیه درمانی و پزشکی محسوب نمی‌شوند. در صورتی که مشکل پزشکی دارید، لازم است تا برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه نمایید
