احتمالا همه ما تجربه دلدرد را داشتهایم، حالتی که انگار اعضای داخلی شکممان بر سر دلایل مشخص یا گاهی اوقات نامشخص با یکدیگر درحال جنگیدن هستند. سوء هاضمه همان نوع مزمن و شدیدتر دلدرد هست که اگر روزی به سراغمان بیاید، کیفیت زندگیمان را بهشدت تحتتأثیر قرار خواهد داد. به بیان علمیتر، سوء هاضمه به احساس ناراحتی یا درد مداوم در قسمت فوقانی شکم اطلاق میشود که همراه با نشانههایی مثل سیری زودرس، احساس پری، نفخ و آروغ زدن بعد از صرف غذا است.
خبر خوب این است که بهلطف تحقیقات انجامشده این بیماری بهراحتی درمانپذیر یا قابل کنترل است و راهکارهای مناسبی برای درمان خانگی سوء هاضمه وجود دارد. به طور مثال قرص بلغم نیاک یکی از بهترین مکملهای گیاهی بهبود نفخ و سوء هاضمه است که در این مقاله معرفی خواهیم کرد.
سوء هاضمه چیست؟
سوء هاضمه (dyspepsia) یکی از شایعترین بیماریهای مرتبط با دستگاه گوارش است که همراه با علائمی مثل درد ناحیه فوقانی شکم، تهوع و نفخ هست. همچنین، افراد مبتلا به سوء هاضمه ممکن است از سیری زودرس، استفراغ و احساس سنگینی و پری بعد از غذا نیز شکایت داشته باشند. تمام این علائم باعث میشود که بیمار احساس ناخوشایندی را تجربه کند.
سوء هاضمه عارضهای است که میتوان آن را از ابعاد مختلف تقسیمبندی کرد. در جدول زیر، میتوانید انواع سوء هاضمه را از نظر پایداری علائم و الگوی نشانهها مشاهده کنید.
علاوهبر اینها نوعی دیگر از سوء هاضمه، به نام سوء هاضمه عملکردی وجود دارد که علت آن وجود نقص یا اختلال در عملکرد عضوی از بدن نیست. به این نوع، سوء هاضمه بدون زخم نیز گفته میشود که برای تشخیص آن نیاز سه ملاک زیر به مدت 12 هفته در طول 1 سال وجود داشته باشند:
- سوء هاضمه دائمی یا راجعه و متمرکز در قسمت فوقانی شکم
- عدم وجود شواهدی دال بر بیماری ارگانیک (عضوی) که بتواند نشانهها را توضیح دهد.
- عدم بهبودی درد با دفع مدفوع و عدم وجود تغییرات در اجابت مزاج
اغلب در بیماران مبتلا به سوء هاضمه عملکردی، وجود افسردگی، تنش، اضطراب و روانرنجورخویی دیده میشود. به همین دلیل است که این بیماری در طبقه اختلالات روانی-جسمانی (سایکوسوماتیک) قرار میگیرد.
بیماریهای مشابه با سوء هاضمه
علاوهبر سوء هاضمه برخی بیماریهای دیگر نیز میتوانند علائمی مشابه احساسات ناشی از سوء هاضمه در بیمار ایجاد کنند. بیماری رفلاکس (GRED) مری و سندروم روده تحریکپذیر (IBS) از مهمترین عارضههایی هستند که تظاهرات بالینی مشابه با سوءهاضمه دارند.
- بیماری رفلاکس یکی از شایعترین بیماریهای مری است. نشانههای اصلی این بیماری سوزش سر دل و بازگشت اسید به حلق هستند.
- سندروم روده تحریکپذیر، ناراحتی مزمن مداوم یا راجعه دستگاه گوارش است که با نشانههایی مثل درد شکم، نفخ، اسهال یا یبوست همراه است.
برخی بیماریها مانند رفلاکس معده، زخم معده و سندرم روده تحریکپذیر علائمی شبیه به سوء هاضمه ایجاد میکنند.
علت سوء هاضمه چیست؟
علل مختلفی میتوانند باعث سوء هاضمه شوند. در یک دستهبندی کلی میتوان این عوامل را به علتهای خارج بدنی و داخل بدنی تقسیم کرد. در جدول زیر این علتها بهصورت خلاصه ذکر شدهاند.
علت سوء هاضمه از نگاه طب سنتی ایران نیز شامل مواردی مانند عادات غذایی نادرست، بیتوجهی به کیفیت و زمان هضم انواع غذاهای مصرفی، کمبود فعالیتهای بدنی و استراحت کافی و در نظر نگرفتن سلامت روان است.
علائم سوء هاضمه چیست؟
همانطور که پیشتر هم اشاره شد، از علائم شایع سوء هاضمه میتوان به نفخ، آروغ زدن، سوزش سر دل و احساس پری یا سنگینی در معده اشاره کرد. در میان این علائم، برخی اهمیت بیشتری دارند و بهنوعی مانند زنگ خطری هستند که با مشاهده آنها باید هر چه سریعتر به پزشک مراجعه کرد.
علائم خطر سوء هاضمه عبارتاند از:
- سن بالا
- کاهش وزن ناخواسته
- خونریزی
- کمخونی (آنِمی)
- سختی در بلع غذا یا مایعات (دیسفاژی)
- استفراغ مکرر
- توده شکمی
- تورم در غدد لنفاوی (لنفادنوپاتی)
علائم سوء هاضمه شدید
همانطور که اشاره شد، سوء هاضمه میتواند بهصورت خفیف و دائمی یا شدید بروز پیدا کند. در حالت اول، جای نگرانی وجود ندارد و میتوان با ایجاد تغییرات جزئی در سبک زندگی شرایط را بهبود داد. اما در صورتی که علائم زیر بیشتر از 2 هفته وجود داشته باشند، آژیر خطر برای ابتلا به سوء هاضمه به صدا در میآید و لازم است که حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید.
- درد شدید یا مداوم در ناحیه شکم
- کاهش وزن ناخواسته یا از دست دادن اشتها
- استفراغ مدام یا استفراغ همراه با خون
- مدفوع سیاه یا قیریرنگ
- مشکل در بلع
- خستگی
- زرد شدن پوست یا چشمها
- عرق کردن
- سنگینی قفسه سینه
- نفسهای کوتاه
درد شدید معده، تهوع مداوم، نفخ شدید و کاهش وزن از نشانههای سوء هاضمه شدید محسوب میشوند.
علائم سوء هاضمه در زنان و مردان
علائم سوء هاضمه در زنان و مردان تفاوت چندانی ندارد. در هر دوی آنها، علائم زیر شایع هستند:
- نفخ
- سوزش سر دل
- تهوع یا استفراغ
- آروغ زدن مکرر
- درد معده
با این وجود، تحقیقات نشان دادهاند که ممکن است میان علائم سوء هاضمه در مردان و زنان تفاوتهایی در شیوع و شدت و الگوی علائم وجود داشته باشد. به این صورت که شیوع سوء هاضمه عملکردی در زنان بیشتر است و آنها ممکن است نفخ یا علائم مرتبط با استرس/ اضطراب را بیشتر گزارش کنند. درحالیکه در مردان علائم رفلکس بیشتر دیده میشود.
علائم سوء هاضمه در کودکان
کودکان مبتلا به سوء هاضمه نیز علائمی مانند تلخی یا ترشی طعم دهان، سوزش سر دل، حالت تهوع یا استفراغ، نفخ طولانی پس از صرف غذا و احساس پری زودرس را تجربه میکنند. تنها تفاوتی که بین کودکان و بزرگسالان وجود دارد این است که کودکان نمیتوانند بهدرستی و دقیق درد خود را توصیف کنند و مدام بیقرار میشوند.
درمان قطعی سوء هاضمه
ازآنجاکه عوامل مختلفی در شکلگیری سوء هاضمه دخیل هستند، درمان آن را نیز میتوان به شیوههای گوناگونی پیگیری کرد. این درمانها شامل مداخلات پزشکی و دارودرمانی میشوند و هم شامل درمانهای روانشناختی و بهبود وضعیت سلامت روان فرد بیمار.
به نقل از سازمان ملی سلامت (National Institute of Health) زمانی که وجود عارضه سوء هاضمه در بیمار تأیید شود، نخستین اقدامات غیرپزشکیای که میتوان انجام داد، شامل موارد زیر هستند:
- شرح کامل بیماری به فرد و پیامدهای احتمالی آن در زندگی وی
- کاهش استرسها و تعارضات موجود در زندگی بیمار
- تشویق بیمار به بر عهده گرفتن مسئولیت بیماری خود و طی کردن گامهای درمانی
- آموزش تمرینهای آرامسازی و ریلکسشن
- شرکت در جلسات رواندرمانی
در کنار موارد فوق، معمولا مداخلات پزشکی برای درمان قطعی سوء هاضمه شامل درمان هلیکوباکتری پیلوری، مهارکنندههای پمپ پروتون، داروهای ضدافسردگی و رواندرمانی هستند. علاوهبر اینها، با ایجاد تغییرات کوچک اما تعیینکننده در سبک زندگی و عادتهای غذایی، میتوان شانس موفقیت درمان سوء هاضمه را افزایش داد.
در آخر برای کاهش سریعتر درد و احساس ناراحتی، میتوانید از قرص دایج هرب، بهترین قرص برای سوء هاضمه استفاده کنید. این قرص با تقویت معده، کنترل اسید معده و بهبود هضم، انتخابی مناسب برای درمان سوء هاضمه معده است.
درمان قطعی سوء هاضمه به شناسایی علت زمینهای و اصلاح رژیم غذایی، سبک زندگی و مصرف داروهای مناسب بستگی دارد.
نحوه تشخیص سوء هاضمه
برای تشخیص سوء هاضمه از نوع عملکردی (بدون داشتن علت عضوی) یک مورد از نشانههای زیر به مدت حداقل سه ماه وجود داشته باشد. این نشانه باید شش ماه پیش از تشخیص بیماری و افت کیفیت زندگی فرد شروع شده باشد. برخی از این نشانهها شامل:
- احساس پری بعد از غذا
- درد اپی گاستر (ناحیه فوقانی شکم)
- سوزش اپی گاستر
- سیری زودرس
درمان خانگی سوء هاضمه
تنها زمانی جایز است به سراغ درمان خانگی سوء هاضمه رفت که علائم در سطح خفیف و بهصورت موقعیتی تجربه شوند. در چنین شرایطی با انجام چند تغییر ساده میتوان تا حد چشمگیری علائم سوء هاضمه را به شیوه خانگی درمان کرد.
تنظیم عادات غذایی: از وعدههای کوچکتر استفاده کنید و از مصرف غذاهای چرب یا سنگین اجتناب کنید. همچنین سعی کنید که چند ساعت پیش از اینکه بخوابید، وعده غذایی خود را صرف کنید.
بازنگری در داروهای مصرفی: برخی از داروها که بهصورت مداوم مصرف میشوند (مانند مسکنها) میتوانند باعث ایجاد اختلال در دستگاه گوارش شوند. در این شرایط بهتر پس از مشورت با پزشک، در صورت امکان مصرف خود را کاهش یا از داروهای جایگزین استفاده کنید.
نوشیدن آب: نوشیدن جرعههای کوچک آب به فرایند هضم و گوارش میتوانند کمک کند. اما مصرف ناگهانی حجم زیادی از آب توصیه نمیشود، چراکه میتواند علائم سوء هاضمه را تشدید کند.
در کنار این موارد، درمانهای خانگی دیگری نیز وجود دارند که میتوانند بهبود علائم تسریع کنند. در ادامه به این موارد اشاره میشود.
- دمنوشهای گیاهی: نوشیدن دمنوش گیاهی به هضم بهتر غذا کمک میکند. برخی از بهترین دمنوشهای گیاهی برای بهبود وضعیت دستگاه گوارش، چای نعناع و بابونه کاربرد دارند.
- جوش شیرین: میتواند به عنوان نوعی آنتی اسید عمل کند که به کنترل میزان اسید معده کمک میکند.
- آب آلوئه ورا: با کاهش التهاب، سوء هاضمه و سایر علائم، روده را تسکین میدهد. همچنین به حرکت روده کمک میکند و میتواند یبوست را تسکین دهد.
- زنجبیل: ریشه زنجبیل در بهبود علائم سوء هاضمه مثل تهوع بسیار مفید است. همچنین از آنجایی که دارای خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهابی است، به هضم غذا نیز کمک میکند.
برای درمان سوء هاضمه چه غذایی بخوریم؟
یکی از دلایل شایع بروز سوء هاضمه خوردن غذاهای سنگین و چرب است که برای هضم آنها معده با چالش مواجه میشود. از این رو، غذاهای سبک و زودهضم بهترین انتخاب برای کاهش نشانههای سوء هاضمه هستند.
بهطور کلی، توصیه میشود برای درمان سوء هاضمه غذاهای بخارپز، انواع میوه مثل سیب و موز، نانهای سبوسدار و سوپهای سبک مصرف شود. همچنین نوشیدن دمنوشهای آرامبخش میتواند از طریق بهبود وضعیت روان، به سلامت بهتر دستگاه گوارش کمک کند.
درمان سوء هاضمه در طب سنتی
برای افرادی که علاقهمند به درمان سوء هاضمه در طب سنتی هستند، معمولا گزینههای روی میز، مصرف انواع گیاهان دارویی، عرقیجات و دمنوشهای طبیعی هستند. این موارد با بهبود و تسریع فرایند هضم و گوارش، منجر به کاهش شدت سوء هاضمه و رفع حالت تهوع، یبوست و سایر مشکلات گوارشی میشود. در ادامه به برخی از این موارد اشاره میشود.
1- دمنوش بادرنجبویه
مصرف دمنوش بارنجبویه با کاهش نفخ و سوء هاضمه، میتواند دستگاه گوارش شما را تصفیه کند. برای تهیه این دمنوش لازم است که فقط چند عدد برگ بادرنجبویه را به مدت 20 دقیقه به همراه حجم مناسبی از آب بچوشانید. سپس آن را میل کنید. توصیه میشود که این دمنوش را صبح و عصر مصرف کنید.
2- دمنوش بابونه
دمنوش بابونه، یکی از پرخاصیتترین ترکیبات گیاهیای است که مصرف آن برای تمام سنین مجاز است. استفاده از این دمنوش به رفع اسهال، نفخ، سندروم روده تحریکپذیر و انقباضات شکمی کمک میکند. برای درست کردن دمنوش بابونه کافی است آن را برای مدتی با آب بجوشانید، سپس با یک غاشق عسل میل کنید.
3- چای زردچوبه
زردچوبه با داشتن خواص آنتی اکسیدانی، ضدالتهابی و ضدباکتریایی، یک گزینه مطمئن برای درمان بسیاری از اختلالات گوارشی است. برای درست کردن چای زردچوبه، ریشه رندهشده یا پودر زردچوبه را با مقداری آب جوش حل کنید و اجازه دهید که برای مدتی دم بکشد.
چای زردچوبه به دلیل خواص ضدالتهابی میتواند به بهبود عملکرد گوارش و کاهش علائم سوء هاضمه کمک کند.
4- دمکرده پوست لیمو شیرین
دمکرده پوست لیمو شیرین که دارای لیمونن است به تسکین و بهبود دردهای ناشی از سوء هاضمه بسیار کمک میکند.
5- داروهای گیاهی ضد نفخ
در طب سنتی گیاهان بسیاری شناسایی شدهاند که عملکرد ضد نفخ دارند. مصرف عصاره این داروها بهصورت کپسول، شربت یا قرص، نقش مهمی در کاهش شدت ناراحتی ناشی از سوء هاضمه دارند. برخی از قویترین قرصهای ضد نفخ گیاهی عبارتاند از:
- قرص بلغم نیاک
- کپسول کربوگل گل دارو
- کپسول پرومینتا پلاس آی بی اس (هیلیا فارمد)
جهت خرید هر یک از این محصولات به صورت آنلاین و تحویل در سریعترین زمان ممکن، درب منزل، به لینک زیر از سایت داروخانه آنلاین مفیدطب مراجعه کنید:
خرید قویترین قرصهای ضد نفخ گیاهی
سوالات متداول درباره سوء هاضمه
علائم سوء هاضمه عصبی در صورتی که درمان نشود، میتواند منجر به بیماریهای خطرناکی مانند سرطان معده شود. برای همین لازم که با اصلاح سبک زندگی و قرار گرفتن تحت نظر پزشک متخصص، فرایند درمان را دنبال کنید.
بهترین و ارزانترین درمان برای سوء هاضمه معده، اصلاح سبک زندگی و الگوهای رفتاری است. با مصرف غذاهای سالمتر، کاهش اضطرابهای روزانه، انجام ورزش منظم و یادگیری روشهای مقابله با اضطراب و ناراحتی، به میزان بسیار زیادی میتوان نشانههای سوء هاضمه را کاهش داد.
غذاهای سبک، کمچرب و زود هضم، بهترین و مفیدترین غذاهای مناسب برای درمان سوء هاضمه هستند.
مصرف نانهای سبوسدار برای صبحانه، لبنیات کمچرب و مایعات گرم از بهترین گزینهها برای صبحانه فرد مبتلا به سوء هاضمه به حساب میآیند. آیا سوء هاضمه خطرناک است؟
بهترین درمان برای سوء هاضمه چیست؟
چه غذاهایی برای سوء هاضمه مفید است؟
بهترین صبحانه برای سوء هاضمه چیست؟
منابع مقاله:
- فدوی نیا پریسا, & خیاطان فلور. (2021). اثر بخشی طرحواره درمانی بر محرومیت هیجانی، اضطراب، افسردگی و استرس در زنان مبتلا به سو هاضمه عملکردی شهر اصفهان.
- ابراهیمی دریانی ناصر, میرمومن شهرام, & هشترودی علی اسد. (2003). سوء هاضمه بدون زخم.
- بابائیان محمود, ناصری محسن, ادیبی پیمان, & مظاهری محمد. (2020). مروری بر علل آسیب شناسی سوء هاضمه از دیدگاه طب سنتی ایران و طب نوین.
- حاتمي خديجه, پورشمس اكرم, عظيمي كوروش, صرافي مهدي, مهرباني مريم, اكبري محمدرضا, & مستجابي پرديس. (2003). سو هاضمه، بيماري برگشت محتويات معده به مري و سندرم روده تحريك پذير در اهداكنندگان خون.
