سریعترین راه برای افزایش شیر مادر یکی از دغدغههای مادرانی است که به تازگی زایمان کردهاند و با کاهش شیر خود مواجه شدهاند. همه ما میدانیم که تولید شیر کافی و به اندازهی نیاز نوزاد، اهمیتی حیاتی دارد. از همین رو مادرانی که شیر کمتری دارند، به دنبال راهکارهای فوری و موثر میگردند تا بتوانند تغذیه بهتری برای نوزاد خود فراهم کنند. در این مقاله از مجله سلامت مفیدطب، قصد داریم به بررسی جامع و کاربردی راههای افزایش شیر مادر بپردازیم. از روشهای خانگی و طبیعی گرفته تا مکملهای دارویی و راهکارهای طب سنتی، همه سوالات شما را با تکیه بر مطالعات علمی و نظر متخصصین پاسخ خواهیم داد. با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید.
علت کاهش شیر مادر چیست؟
«آیا شیرم به اندازه کافی هست؟» این سوالی است که معمولاً مادران تازهکار، نگران آن هستند. اگر نوزاد شما سالم است و بهخوبی رشد میکند، به احتمال زیاد، عملکردتان درست است. با این حال، اگر نگران میزان شیر خود هستید، ضروری است که خیلی زود با پزشک خود مشورت کنید. اگر مشخص شود که همه چیز طبیعی است، خب خیالتان راحت میشود. همچنین از گرفتار شدن در این دام جلوگیری میکنید که به نوزادتان بدون ضرورت شیر خشک بدهید؛ کاری که ممکن است باعث کاهش شیر خودتان شود.
برخی از مادران تازهکار به دلیل مسائل پزشکی، در تولید مقدار کافی شیر با مشکل مواجه هستند. علل کاهش شیر مادر (low milk supply) از دیدگاه مطالعات علمی، ترکیبی از عوامل فیزیولوژیکی، پزشکی، تغذیهای، روانی و محیطی است. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
علل فیزیولوژیکی و پزشکی
- احتباس بقایای جفت (Retained Placenta): در برخی از موارد، بعد از زایمان، قطعاتی از جفت در رحم مادر باقی میماند که باعث اختلال در ترشح هورمونهای شیردهی شده و شروع تولید شیر را به تأخیر میاندازد.
- خونریزی شدید پس از زایمان (Postpartum Hemorrhage): اگر خونریزی مادر پس از زایمان شدید باشد (بیش از ۵۰۰ میلیلیتر)، ممکن است عملکرد غده هیپوفیز مختل شده و ترشح پرولاکتین که برای تولید شیر ضروری است، کاهش پیدا کند.
- سابقه ابتلا به سندروم تخمدان پلیکیستیک (PCOS)، دیابت، اختلالات تیروئید یا دیگر مشکلات هورمونی: مادرانی که به این شرایط دچار هستند، گاهی با کاهش میزان شیر مواجه میشوند.
- بیماری نادر هیپوپلازی پستان (Breast Hypoplasia): در این بیماری، بافت غدهای تولید کننده شیر، به اندازه کافی وجود ندارد.
- جراحیهای قبلی سینه یا آسیب به سینه: این جراحیها البته بسیاری از مادرانی که سابقه جراحی دارند، همچنان با موفقیت شیر میدهند.
- مصرف برخی داروها: داروهایی مانند سودوافدرین، دیورتیکها و قرصهای ضدبارداری حاوی استروژن میتوانند تولید شیر را کاهش دهند.
اگر هر یک از این شرایط برای شما صدق میکند، بهتر است قبل از اینکه به دنبال سریعترین راه برای افزایش شیر مادر بگردید، با مشاور شیردهی یا متخصص تغذیه نوزاد مشورت کنید. اما کاهش شیر مادر، به دلیل سبک زندگی ناسالم و برخی شرایط روحی نیز اتفاق بیفتد که پرهیز از آنها، تأثیر زیادی در این روند خواهد داشت:
علل رفتاری و محیطی
- استرس و اضطراب میتوانند از ترشح هورمون اکسیتوسین جلوگیری کرده و جریان شیر را کاهش دهند.
- شیردهی ناکافی یا نامنظم از دیگر دلایل مهم کاهش شیر مادر است. اگر تعداد دفعات شیردهی کم بوده یا مکیدن نوزاد ضعیف باشد، میتواند در تولید شیر اختلال ایجاد کند.
- نکتهای که برخی مادران از آن غافل هستند، استفاده بیمورد یا زودهنگام از شیر خشک میتواند مکیدن نوزاد از پستان را کاهش داده و در نتیجه تولید شیر را کاهش دهد.
- تغذیه نامناسب، کمآبی بدن و عدم دریافت کالری میتواند تولید شیر را تحت تأثیر قرار دهد. برخی غذاها، سبزیجات و خوراکیهای مغذی در تحریک ترشح شیر موثر هستند.
مطالعه بیشتر: مقاله قرص افزایش شیر مادر
سریعترین راه برای افزایش شیر مادر
تولید شیر مادر فرآیندی وابسته به تقاضای بدن نوزاد است، و گاهی مادران تازهکار نیاز دارند در کوتاهترین زمان ممکن، شیر خود را افزایش دهند. بله میدانیم که شما هم به دنبال سریعترین راه برای افزایش شیر مادر میگردید، اما اینکه چقدر طول میکشد تا میزان شیرتان افزایش یابد، به میزان کاهش شیر شما و دلایل آن بستگی دارد. در این بخش به تکنیکهایی علمی و کاربردی اشاره میکنیم که میتوانند در روزهای ابتدایی پس از زایمان، بهویژه در بحرانهای کاهش شیر، بهسرعت اثرگذار باشند.
“شیردهی، شیردهی و باز هم شیردهی”
هرچه نوزادتان بیشتر شیر بخورد، بدن شما شیر بیشتری تولید خواهد کرد. وقتی نوزاد سینه شما را میمکد، هورمونهایی در بدن ترشح میشوند که تولید شیر را تحریک میکنند. این فرآیند به نام «رفلکس جاری شدن شیر» یا let-down reflex شناخته میشود. در این واکنش، عضلات سینه منقبض میشوند و شیر را از طریق مجاری به سمت نوک سینه هدایت میکنند؛ این اتفاق معمولاً کمی پس از شروع مکیدن نوزاد رخ میدهد. هرچه بیشتر شیر بدهید، سینههای شما شیر بیشتری تولید خواهند کرد.
البته باید توجه داشته باشید که از یک برنامه زمانی سختگیرانه پیروی نکنید، اما اجازه دهید نوزادتان تعیین کند که چه زمانی شیر خوردن را متوقف کند. شیردهی به نوزاد تازهمتولدشده بین ۸ تا ۱۲ بار در روز میتواند به تثبیت و حفظ تولید شیر کمک کند. با این حال، بیشتر یا کمتر بودن دفعات شیردهی لزوماً نشانهی وجود مشکل نیست.
روشهای خانگی برای افزایش شیر مادر
بسیاری از مادرانی که به دنبال سریعترین راه برای افزایش شیر مادر هستند، ترجیح میدهند ابتدا از راههای ساده، خانگی و غیرتهاجمی برای تقویت شیر خود استفاده کنند. این روشها معمولاً کمهزینه، در دسترس و بدون عوارض جدی هستند و میتوانند با سبک زندگی روزمره ترکیب شوند. در این بخش با موثرترین توصیههای طبیعی برای افزایش شیر مادر آشنا میشویم.
سعی کنید استراحت کنید
کمبود خواب میتواند تأثیر منفی زیادی بر تولید شیر داشته باشد. اگر امکانش را دارید، برای خودتان یک «مرخصی شیردهی» در نظر بگیرید؛ یعنی فعالیتهای بیرون از خانه را کاهش دهید و چند روزی را صرفاً به استراحت در کنار نوزادتان، خواب، تغذیه مناسب و شیردهی اختصاص دهید. (البته درک میکنیم که این کار برای مادرانی که اولین فرزند خود را به دنیا آوردهاند آسانتر است، نسبت به کسانی که فرزندان بزرگتر هم دارند.)
استرس را کنترل کنید
استرس ممکن است مستقیماً باعث کاهش تولید شیر نشود، اما میتواند رفلکس جاری شدن شیر (let-down reflex) را مختل کند. این رفلکس مسئول آزاد شدن شیر در مجاری پستان است و اگر دچار مشکل شود، نوزاد نمیتواند بهراحتی شیر دریافت کند. از خودتان مراقبت کنید تا بتوانید بهترین حالت را برای نوزادتان داشته باشید. از همسر، خانواده یا دوستانتان کمک بگیرید تا در کارهای دیگر به شما یاری برسانند. از مهمانان شبانه بخواهید که چند هفته صبر کنند تا شما بتوانید در آرامش به نوزادتان شیر بدهید و تولید شیرتان را تثبیت کنید.
حمایت بگیرید
با مادران دیگری که در حال شیردهی هستند ارتباط برقرار کنید و از یکدیگر حمایت کنید. اگر مادرتان، دوستتان یا مادربزرگتان سابقه شیردهی دارند، از آنها بپرسید چه چیزهایی به آنها کمک کرده است. اگر در دوران ابتدایی شیردهی احساس آسیبپذیری دارید، از افرادی که دیدگاه منفی نسبت به شیردهی دارند یا حمایتتان نمیکنند و باعث ناراحتی یا دشواری در روند شیردهی میشوند، فاصله بگیرید.
آب کافی بنوشید
اگر بدنتان دچار کمآبی شود، شیر کمتری تولید خواهد کرد. مراقبت از نوزاد میتواند باعث شود نوشیدن آب را فراموش کنید، بنابراین همیشه یک بطری آب همراهتان داشته باشید و در مکانهایی که معمولاً به نوزاد شیر میدهید، بطری آب قرار دهید. همچنین سعی کنید مواد غذایی سرشار از آب مانند میوهها و سبزیجات را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
خوب غذا بخورید
وقتی به خودتان غذا میدهید، در واقع به نوزادتان هم غذا میدهید. برای حفظ تولید شیر و سلامت خودتان، اگر بهطور انحصاری شیردهی میکنید، به حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ کالری بیشتر از زمان قبل بارداریتان نیاز دارید. بهترین رژیم غذایی برای مادر شیرده، رژیمی سالم، متعادل و سرشار از میوهها، سبزیجات و غلات کامل است.
الکل مصرف نکنید
شاید شنیده باشید که آبجو باعث افزایش شیر میشود، اما در واقع نوشیدن الکل تولید شیر را کاهش میدهد. به عنوان مثال، یک مطالعه نشان داد که پس از نوشیدن یک تا دو لیوان شراب، مدت بیشتری طول میکشید تا زنان اولین قطره شیر را ترشح کنند و در مجموع شیر کمتری تولید میکردند.
برای شیشهشیر عجله نکنید
استفاده از شیشه شیر برای مراحل بعدی خوب است، اما در چند هفته اول که شیر شما در حال شکلگیری است، نوزاد باید تمام یا حداقل بیشتر مکیدنها را مستقیماً از سینه انجام دهد. نوزاد سینه را بسیار بهتر از شیردوش تخلیه میکند، بنابراین پاسخ بدن شما به مکیدن نوزاد برای تولید شیر، قویتر از تحریک توسط دستگاه خواهد بود.
افزایش شیر مادر در طب سنتی
طب سنتی ایرانی و دیگر فرهنگهای باستانی، قرنهاست که به تغذیه و گیاهدرمانی برای تقویت شیردهی پرداختهاند. برخی از این توصیهها همچنان مورد توجه مادران قرار دارند. در این بخش به بررسی گیاهان دارویی، دمنوشها و تغذیههای توصیهشده برای افزایش شیر مادر در طب سنتی میپردازیم.
طب سنتی همواره تأکید زیادی بر تغذیه، آرامش ذهن، و استفاده از گیاهان دارویی برای تقویت عملکرد طبیعی بدن از جمله افزایش شیر مادر داشته است. در این رویکرد، باور بر این است که تقویت عمومی بدن و استفاده از مواد غذایی با طبع گرم و مرطوب میتواند نقش مهمی در تحریک غدد شیردهی ایفا کند.
مصرف خوراکیهای محرک تولید شیر
در طب سنتی، برخی غذاهای خاص به عنوان محرکهای طبیعی تولید شیر شناخته میشوند که در طب نوین نیز تأیید شدهاند. برخی از مهمترین این مواد عبارتاند از:
- سبزیجات مفید: مانند رازیانه، چغندر، هویج، سیبزمینی شیرین و سبزیجات برگ سبز تیره.
- میوههای مقوی: مانند خرما، زردآلو، انجیر و پاپایا.
- آجیل و دانهها: بادام، دانه کنجد، بذر کتان، دانه چیا، نارگیل و تخم آفتابگردان.
- حبوبات: مانند نخود، عدس، لوبیا سبز و لوبیا سیاه.
- غلات کامل: جو، جو دوسر، برنج، کینوا و مخمر آبجو.
- چربیهای سالم: مانند روغن زیتون، روغن کنجد و روغن نارگیل.
- ادویهها و طعمدهندهها: شامل رازیانه، بادیان، زیره، سیر، زنجبیل، مرزنجوش، ریحان و پیاز که هم طعمدهندهاند و هم تحریککننده تولید شیر.
گیاهان دارویی مؤثر در افزایش شیر
برخی گیاهان دارویی نیز در منابع طب سنتی و مطالعات جدید به عنوان گالاکتاگوگ شناخته میشوند؛ یعنی موادی که بهطور طبیعی سبب افزایش ترشح شیر میشوند. از جمله این گیاهان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- شنبلیله (Fenugreek): یکی از معروفترین گیاهان برای افزایش شیر، که در قالب دمنوش یا کپسول مصرف میشود.
- رازیانه (Fennel): خاصیت هورمونی ملایم دارد و بهطور سنتی برای تقویت شیر و کاهش نفخ نوزاد توصیه میشود.
- مورینگا (Moringa / Malunggay): گیاهی مغذی و قوی برای افزایش شیر و تقویت بدن مادر.
- گالیگا یا پستانبز (Goat’s Rue): به افزایش بافت غدد شیری کمک میکند.
- شاتاوری (Shatavari): گیاه دارویی با سابقه طولانی در طب آیورودا، مفید برای تعادل هورمونی و افزایش شیر مادر.
نوشیدنیها و دمنوشهای سنتی
دمنوشهایی مانند رازیانه، بادیان، زیره و ترکیبهایی مانند دمنوش شنبلیله و رازیانه نیز در افزایش آرامش، هضم بهتر غذا و افزایش ترشح شیر بسیار مؤثرند و قرنهاست در طب سنتی مورد استفاده قرار میگیرند.
توجه داشته باشید: گیاهی که برای یک مادر مؤثر است، ممکن است برای دیگری کارایی نداشته باشد. برای اینکه متوجه شوید یک گیاه برای شما مفید است یا نه، آن را به مدت ۳ تا ۷ روز مصرف کرده و میزان شیر خود را زیر نظر بگیرید. اگر پس از این مدت، افزایش در شیر مشاهده کردید، گیاه برای شما مفید است. اگر نه، یکی دیگر از گیاهان را امتحان کنید. ضمناً مصرف هرگونه گیاه دارویی در دوران شیردهی باید با مشورت پزشک یا متخصص طب سنتی انجام شود، زیرا حتی گیاهان طبیعی نیز ممکن است در برخی شرایط اثرات جانبی داشته باشند یا با داروهای دیگر تداخل ایجاد کنند.
مکملها و داروهای موثر در افزایش شیر مادر
در کنار روشهای طبیعی، گاهی لازم است از مکملها یا داروهایی که تأثیر آنها بر افزایش شیر مادر بررسی و تایید شده، استفاده شود. در این بخش، به معرفی برخی داروها، گیاهان دارویی در قالب مکمل، و همچنین نکاتی درباره مصرف داروهای مؤثر یا مضر در دوران شیردهی میپردازیم.
قرص لاکتاول اروند فارمد
این قرص یک مکمل غذایی است که به طور خاص برای مادران شیرده طراحی شده است. قرص لاکتاول حاوی ویتامینهایی مانند B1، B12، E، D3 ،C، A و فولیک اسید و مواد معدنی مانند کلسیم، منیزیم، سلنیوم و زینک است. این مواد مغذی به حفظ سطح انرژی مادر، تقویت سیستم ایمنی و بهبود کیفیت شیر کمک میکنند. در این قرص همچنین از خواص عصاره گیاهان موثر در دوره شیردهی مانند شنبلیله، رازیانه و خارمریم نیز بهره گرفته شده است. همانطور که گفتیم، این گیاهان حاوی ترکیباتی هستند که میتوانند به تحریک تولید هورمون پرولاکتین (هورمون تولید شیر) کمک کنند.
کپسول شیرافزا گل دارو
کپسول شیرافزا گل دارو، یک نمونه دیگر از مکملهای گیاهی است که به طور سنتی برای افزایش شیر مادر استفاده میشود. این قرص با ترکیب ۴ گیاه مؤثر در افزایش شیر مادر شامل شنبلیله، رازیانه، زیره سبز و شوید، تأثیر شگفت انگیزی روی افزایش ترشح شیر از غدد شیری دارد. علاوه بر افزایش ترشح شیر، ترکیبات موجود در این گیاهان موجب رفع نفخ و دل درد نوزاد نیز میشود. بسیاری از مادران شیرده پس از مصرف کپسول شیرافزا گل دارو، افزایش قابل توجهی را در میزان شیر خود گزارش کردهاند، اما اثربخشی این دارو نیز به مطالعات دقیق احتیاج دارد.
پودر شیرافزا گالاکتومید
برای افرادی که به هر دلیلی نمیتوانند از قرص برای افزایش شیر مادر استفاده کنند، پودرهای شیرافزا توصیه میشود. پودر شیرافزای گالاکتومید سلامت پرمون امین حاوی کلسیم کربنات، عصاره گیاه گالگا و عصاره مالت با طعم وانیل است و مصرف آن موجب افزایش شیر مادر میشود. این پودر به واسطه تامین کلسیم مورد نیاز مادر و کودک، از پوکی استخوان مادر نیز جلوگیری میکند.
پودر گرانول لاکتودین دینه
یکی دیگر از مکملهای کمککننده به افزایش شیر مادر، پودر لاکتودین دینه است. این پودر نیز حاوی عصاره گالگا، عصاره خشک مالت و کلسیم کربنات میباشد. مکانیسم اثر پودر شیرافزای لاکتودین نیز همانند پودر گالاکتومید است که به افزایش ترشح شیر در خانم های شیرده که به مشکل کمبود ترشح شیر دچار هستند، کمک میکند. ضمن اینکه به دلیل وجود کلسیم در ترکیبات این پودر در جلوگیری از پوکی استخوان نیز اثرگذار خواهد بود.
نکته مهم: برخی داروها میتوانند بر شیردهی تأثیر منفی بگذارند. از جمله داروهای رایجی که ممکن است تولید شیر را کاهش دهند، میتوان به آنتیهیستامینها و ضداحتقانها، داروهای ادرارآور، قرصهای ضدبارداری حاوی استروژن و برخی داروهای کاهش وزن اشاره کرد. درباره گزینههای جایگزین با پزشکتان مشورت کنید.
راههای افزایش شیر مادر بعد از سزارین
اگر زایمان به صورت سزارین انجام شود، ممکن است شیردهی با کمی تأخیر شروع شود. با این حال مادران سزارینی نیز میتوانند کاملاً مانند مادران با زایمان طبیعی، شیردهی موفقی داشته باشند.
از مهمترین راههای افزایش شیر مادر بعد از سزارین، میتوان به تماس پوست با پوست بلافاصله بعد از زایمان، شیردهی مکرر (حداقل ۸ تا ۱۲ بار در ۲۴ ساعت)، استفاده از پمپ شیر در صورت عدم توانایی شیردهی مستقیم، تغذیه مناسب، نوشیدن آب کافی و استراحت کافی اشاره کرد. همچنین، دوری از استرس و حمایت عاطفی در این دوران نقشی مهم در بهبود جریان شیر دارد.
پاسخ به سوالات متداول
چگونه شیر مادر را زیاد کنیم؟
برای افزایش شیر مادر باید نوزاد بهطور مکرر و منظم تغذیه شود، تغذیه سالم و متنوع داشته باشید، آب کافی بنوشید و در صورت نیاز از دمنوشها یا گیاهان مؤثر مانند شنبلیله و رازیانه استفاده کنید. استراحت کافی و کاهش استرس نیز بسیار مهم است.
آیا معجزه افزایش شیر مادر واقعیت دارد؟
افزایش سریع شیر مادر نتیجهی ترکیب چند عامل است، نه یک معجزه. تغذیه مناسب، شیردهی منظم، آرامش روانی و گاهی استفاده از گیاهان دارویی میتوانند در مدت کوتاهی تأثیر چشمگیری داشته باشند، اما نیاز به پیگیری مستمر دارند.
شیر خشک در کنار شیر مادر؛ بله یا خیر؟
در شرایط خاص مانند کمبود شیر یا نیاز پزشکی نوزاد، مصرف محدود شیر خشک با توصیه پزشک بلامانع است، اما مصرف بدون ضرورت میتواند منجر به کاهش شیر مادر شود. در صورت نیاز، بهتر است ابتدا با مشاور شیردهی مشورت شود.
کدام غذاها باعث افزایش شیر مادر میشود؟
غذاهایی مانند جو دوسر، بادام، شنبلیله، رازیانه، سبزیجات برگ سبز، زردآلو و دانههای چیا از مواد غذایی مؤثر در افزایش شیر هستند. مصرف متنوع، سالم و غنی از آب و فیبر نقش مهمی در شیردهی موفق دارد.
کدام دعا برای افزایش شیر مادر تأثیر دارد؟
در فرهنگ دینی ما، توسل به ائمه و دعا برای افزایش شیر مادر، امری رایج و معنوی است و میتواند از نظر روحی و روانی آرامشبخش باشد. با این حال، باید توجه داشت که دعا کردن بهتنهایی جایگزین اقدامات علمی و پزشکی نمیشود. برای افزایش شیر مادر، ضروری است که از توصیههای پزشک، مشاور شیردهی و روشهای ثابتشدهای مانند تغذیه صحیح، شیردهی مکرر، استراحت کافی و مصرف گیاهان مؤثر استفاده شود. دعا میتواند در کنار این روشها، مکملی برای تقویت روحیه و امید مادر باشد.
جمعبندی و نتیجهگیری
در مسیر شیردهی، بسیاری از مادران به دنبال سریعترین راه برای افزایش شیر مادر هستند تا بتوانند بهخوبی نیازهای نوزاد خود را برآورده کنند. واقعیت این است که هیچ راهکار معجزهآسایی بهتنهایی پاسخگو نیست، بلکه ترکیبی از اقدامات موثر میتواند روند افزایش شیر را سرعت ببخشد. شیردهی مکرر و منظم، تماس پوستی با نوزاد، استفاده از مواد غذایی شیرافزا مانند جو دوسر، بادام، رازیانه و شنبلیله، نوشیدن آب کافی، و استراحت از مهمترین عوامل موثر در تحریک تولید شیر هستند.
در کنار روشهای طبیعی و طب سنتی، برخی مکملهای گیاهی مانند شنبلیله یا مورینگا نیز میتوانند در مدت زمان کوتاهی مؤثر واقع شوند، البته به شرطی که با نظر پزشک مصرف شوند. بهیاد داشته باشید که سریعترین و پایدارترین نتیجه، زمانی حاصل میشود که مادر هم از لحاظ جسمی و هم از نظر روحی مورد حمایت باشد. مراجعه به مشاور شیردهی، پیروی از راهکارهای علمی و حفظ آرامش روان، کلید موفقیت در افزایش شیر مادر است.
منابع مقاله:
اگر شما هم تجربه کاهش شیر در دوران شیردهی استفاده از داروهای شیرافزا را داشتهاید، خوشحال میشویم تجربیات خود را با ما و مادران شبرده در میان بگذارید. هر سوال دیگری در مورد مکملها و محصولات گیاهی افزایش شیر مادر داشتید میتوانید در انتهای این مقاله و یا در صفحه محصول در سایت داروخانه آنلاین مفیدطب کامنت بگذارید، متخصصین داروساز ما به شما پاسخ خواهند داد.
توجه: مقالات مرتبط با پزشکی و سلامت داروخانه مفید طب از منابع معتبر داخلی و خارجی تهیه شدهاند و صرفا جنبه اطلاع رسانی دارند، بنابراین توصیه درمانی و پزشکی محسوب نمیشوند. در صورتی که مشکل پزشکی دارید، لازم است تا برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه نمایید