اسفرزه گیاهی برای درمان اسهال و یبوست

اسفرزه یا پسیلیوم گیاهی علفی با ساقه‌ای به ارتفاع حدود ۵۰ سانتی‌متر است که در زبان عربی و کتب طب‌سنتی به نام ‌های اسپرزه،‌ اسپغول، حشیشه‌ی البراغیث،‌ تخم کک، قطونا، شکم‌پاره و برزقطوناء نیز شناخته می‌شود.

مهم‌ترین خواص درمانی گیاه اسفرزه در درمان اسهال و یبوست است، اما این گیاه فواید زیاد دیگری نیز برای سلامتی بدن دارد. برای آشنایی بیشتر با این گیاه دارویی در ادامه این مقاله همراه ما باشید.

معرفی گیاه اسفرزه

بخش‌های دارویی: دانه‌های رسیده

نام‌های دیگر اسفرزه: Psyllium Seed, Plantaginaceae, Plantain, Fleaseed, Flea Wort, Psyllion, Psyllios

گل و میوه: گل آذین به صورت سنبله‌ای به طول ۱۲ میلی‌متر با کرک‌های غده‌ای و براکته‌های تخم‌مرغی – سرنیزه‌ای با یک رگه میانی و حاشیه پهنک شفاف می‌باشد. جام گل دیسک مانند با ۴ گلبرگ شفاف است. کاسه گل دارای ۴ لوب نوک تیز به طول ۳ تا ۴/۵ میلی متر و سرنیزه‌ای می‌باشد. تخمدان فوقانی و میوه کپسول غشایی ۲ قسمتی حاوی دانه‌های قهوه‌ای تیره، براق و مستطیلی باریک است.

برگ‌ها، ساقه و ریشه: گیاهی علفی یکساله، با ساقه افراشته به ارتفاع تا ۶۰ سانتی متر، با انشعابات ساقه‌ای کرک دار و خمیده به سمت بالا و در بخش بالایی پوشیده از کرک‌های گسترده یا خمیده به سمت بالا و کمابیش دارای کرک‌های غده‌ای می‌باشد. برگ‌ها به طول ۳ تا ۸ و عرض ۰/۱ تا ۰/۳ سانتی‌متر، خطی یا خطی – سرنیزه‌ای و غیر گوشتی هستند. براکته‌ها همگی هم شکل به طول ۳/۵ تا ۸ میلی‌متر، تخم‌مرغی – سرنیزه‌ای تا سرنیزه‌ای با گوشه تیز یا نوک باریک با حاشیه پهن غشائی و خشک بدون رگه‌های جانبی می‌باشند.

گیاه اسفرزه چه طبعی دارد؟

بر اساس کتب معتبر طب‌سنتی طبع گیاه اسفرزه سرد و خشک در درجه دوم است و گفته شده‌است که سرد در درجه اول و مرطوب در درجه دوم می‌باشد.

رویشگاه این گیاه کجاست؟

گیاه اسفرزه بومی مدیترانه و آسیای غربی است و در اسپانیا، اروپای مرکزی، فلسطین، روسیه، هند، پاکستان، ژاپن، کوبا و جنوب برزیل کشت می گردد. پراکنش این گیاه در ایران شامل نواحی گلستان، مازندران، آذربایجان، کرمانشاه، اصفهان، چهارمحال بختیاری، فارس، بوشهر، هرمزگان، خوزستان، کرمان، سیستان و بلوچستان می‌شود.

مقدار و روش مصرف گیاه اسفرزه چگونه است؟

از گیاه اسفرزه جهت مصارف خوراکی به صورت کامل، خرد شده یا پودر شده و جهت مصارف موضعی و نیز به صورت ضماد استفاده می شود. مقدار مصرف روزانه توصیه شده این گیاه، ۱۲ تا ۴۰ گرم و مقدار مصرف عصاره مایع ۲ تا ۵ میلی‌لیتر است.

اثرات درمانی اسفرزه

کمیسیون E که مرجعی معتبر در زمینه گیاهان دارویی به شمار می‌رود، تاثیر مصرف اسفرزه در درمان اسهال و یبوست را تایید کرده است. این گیاه دارویی همچنین به منظور درمان التهاب مثانه و در تمام مواردی که لازم است مدفوع نرم شود (مواردی از قبیل ابتلا به زخم مقعد، بواسیر و نیز مواقع پس از جراحی ناحیه مقعد)، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

طبق منابع طب سنتی اسلام و ایران مخلوط دانه‌های برشته این گیاه و روغن گل سرخ در درمان زخم های گوارشی مفید است. ضماد اسفرزه با سرکه در درمان کفگیرک، بهبود دردهای مفصلی، ورم لوزه و التهاب بناگوش موثر می‌باشد.

درمان ییوست با اسفرزه

مهم‌ترین خاصیت گیاه اسفرزه درمان یبوست است. موسیلاژ سطح دانه‌های این گیاه آب زیادی را به خود جذب کرده و تا حدود ۱۰ برابر حجم خود متورم می‌شوند. به این ترتیب اسفرزه به صورت یک ملین حجیم شونده عمل کرده و باعث افزایش حجم مدفوع و درمان یبوست می‌شود. لعاب ژلاتینی دانه‌های این گیاه همچنین باعث درمان اسهال می‌شوند.

پاکسازی سیستم معده و روده

طبق تحقیقات انجام شده حدود ۳۰٪ از پوشش دانه اسفرزه را ماده‌ای به نام موسیلاژ تشکیل داده که خاصیت جاذب آب دارد. این پوشش که پس از جذب آب لعابی می‌شود،‌ نوعی فیبر غذایی با کارایی بالا است که باعث پاکسازی سیستم معده و روده شده و به بهبود سلامت سیستم گوارش کمک می‌کند. لعاب اسفرزه همچنین باعث سم‌زدایی موثر بدن می‌شود.

اسفرزه برای جوش صورت

اسفرزه به صورت موضعی برای درمان کورک استفاده می شود. کورک یا فرونکل جوش قرمزرنگی است که زیر پوست ایجاد شده و در اغلب موارد بسیار دردناک است. تهیه ماسک صورت با استفاده از دانه‌های نرم اسفرزه، شیر و عسل یکی از روش های درمان جوش با این گیاه است.

اسفرزه و لاغری

گیاه اسفرزه از طریق ایجاد احساس سیری می‌تواند باعث کاهش وزن و لاغری شود. همانطور که پیش از این اشاره شده، این گیاه با جذب آب و مایعات حجیم شده و احساس سیر بودن را به فرد القا می‌کند. به این ترتیب میل به غذا خوردن کاهش پیدا می‌کند.

حفظ سلامت قلب و عروق

اسفرزه حاوی فیبر‌های گیاهی است که به کنترل میزان کلسترول کمک کرده و در نتیجه باعث کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی می‌شود. این گیاه همچنین از طریق کاهش فشار خون می‌تواند به بهبود سلامت قلب کمک کند.

تاثیر اسفرزه بر دیابت

با توجه به اینکه اسفرزه حاوی مقادیر زیادی از فیبرهای گیاهی است، مصرف آن می‌تواند باعث کاهش قند خون شود. بر اساس مطالعات انجام شده در این رابطه، مصرف روزانه گیاه اسفرزه در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ باعث کنترل میزان قند خون می‌شود.

نکات مهم و موارد منع مصرف

مصرف گیاه اسفرزه در صورت ابتلا به انقباض پاتولوژیک دستگاه گوارش، وجود بیماری‌های التهابی دستگاه گوارش، پیشگیری و درمان انسداد روده و اشکال بسیار متغیر دیابت شیرین ممنوع می‌باشد. همچنین توجه داشته باشید استفاده از این گیاه گاهی موجب بروز واکنش‌های حساسیتی گوناگون (مانند رینیت، ورم ملتحمه، آسم و کهیر) می‌گردد.

در صورتی که اسفرزه به روش غلط (با مقادیر اندک مایعات) مصرف شود نیز ممکن است منجر به انسداد مری یا روده به ویژه در افراد مسن شود. در نظر داشته باشید این گیاه جذب سایر داروهایی را که به طور همزمان با آن مصرف می‌شوند را به تاخیر می‌اندازد. مصرف گیاه اسفرزه در بارداری و شیردهی باید پس از مشورت با پزشک صورت گیرد.

آشنایی با داروهای گیاهی حاوی اسفرزه

فواید بسیار زیاد اسفرزه باعث شده است تا این گیاه به طور گسترده در تهیه انواع فرآورده های دارویی مورد استفاده قرار گیرد. مصرف داروهای گیاهی حاوی اسفرزه راهی آسان برای بهره‌مندی از خواص این گیاه است. در ادامه برخی از این محصولات را به شما معرفی خواهیم کرد:

1. پودر موسیلیوم ایران داروک: این محصول به صورت ساشه‌های ۱۰ گرمی حاوی پوسته دانه گیاه اسفرزه (Plantage psyllium) و در طعم‌های مختلف موزی،‌ توت‌فرنگی،‌ پرتقال و… تولید شده‌است. مصرف پودر پسیلیوم باعث رفع یبوست‌های مزمن،‌ بهبود سندروم روده تحریک پذیر، درمان هموروئید و شقاق و پایین آمدن کلسترول خون می‌شود.
2. قرص دی لاکس حکیم مومن: این داروی ملین و مسهل گیاهی ترکیبی از پودر گیاه سنا، پودر پوسته اسفرزه، نعناع فلفلی، گل محمدی و نشاسته بوده و باعث درمان موثر یبوست می‌شود.
3. کپسول لیورفول کیمیا فرآور: دانه اسفرزه،‌ عصاره‌های دانه خارمریم، ریشه قاصدک و میوه شیساندرا ترکیبات تشکیل‌دهنده این داروی گیاهی می‌باشند. لیورفول محافظ کبد و تنظیم‌کننده مطلوب آنزیم‌های کبدی بوده و در کنترل بیماری کبد چرب مفید می‌باشد.
4. شربت لاکساپلاس باریج: این شربت ملین مخصوص کودکان علاوه بر گیاه اسفرزه حاوی عناب،‌ بنفشه، سپستان، گل گاو زبان، گل سرخ و… نیز می‌باشد. شربت لاکساپلاس باریج را می‌توان برای رفع یبوست کودکان ۶ ماه به بالا استفاده کرد.