دیابت سیستم ایمنی بدن را مختل می سازد. فرد دیابتی در برابر بسیاری از بیماری‌ها نسبت به افراد معمولی آسیب پذیری بیشتری دارد. چه راهکارهایی برای تقویت سیستم ایمنی دیابتی‌ها وجود دارد؟ یک فرد دیابتی باید چه رژیم غذایی و ورزشی را دنبال کند که در برابر بیماری ها مقاومت بیشتری داشته باشد و بیماری اش تشدید نشود؟
در ادامه مطلب با مجله سلامت مفید طب همراه باشید تا به مهم‌ترین راهکارها برای تقویت سیستم ایمنی افراد مبتلا به دیابت اشاره کنیم.
چرا دیابت سیستم ایمنی بدن را مختل می سازد؟
بیماری دیابت (Diabetes Mellitus) با قند خون ناشتا بالاتر از ۱۲۶ میلی گرم بر دسی لیتر تشخیص داده می شود. این بیماری در اثر کاهش ورود قند خون به سلول ها ایجاد می گردد، که می تواند ناشی از اختلال در تولید انسولین (دیابت نوع ۱) یا مقاومت به انسولین (دیابت نوع ۲) باشد. دیابت در سه شکل نوع اول، نوع دوم و دیابت بارداری شناخته می‌شود.
فارغ از تمامی علل و عواملی که این بیماری را خلق می‌کند باید دانست که بیماری دیابت به دلیل افزایش قند خون، عملکرد میانجی‌های سیستم ایمنی بدن را مختل ساخته و از کار می اندازد. سیستم ایمنی ترکیبی از ساختارها و فرآیندهای موجود در بدن است که دفاع از بدن را به عهده دارد. این سیستم شامل ارگان‌ها و بافت‌هایی است که می‌توانند ویروس‌ها، باکتری‌ها و سایر میکروارگانیسم‌های ایجاد کننده بیماری را شناسایی کنند و از بین ببرند. اجزای اصلی سیستم ایمنی بدن شامل طحال، غدد لنفاوی، مغز استخوان، تیموس و گلبول های سفید خون است.
بدن ضعیف نمی تواند به مقدار کافی آنتی بادی تولید کند و در نتیجه با ضعف به ویروس‌ها یا عفونت‌ها پاسخ می‌دهد. این موضوع بهانه‌ای می‌شود برای بروز مشکلات متعدد در درمان سایر بیماری‌هایی که افراد دیابتی با آن درگیر می‌شوند. برای مثال روند بهبود زخم‌ها در بدنِ دیابتی‌ها به کندی صورت می‌گیرد و هر گونه عمل جراحی را با مشکل مواجه می‌سازد.
افرادی که دیابت کنترل نشده دارند باید تا جای ممکن از رسیدن به مرحله جراحی اجتناب کنند. همچنین این افراد تا حد زیادی مستعد ابتلا به عفونت هستند، زیرا قند خون بالا منجر به کاهش تدریجی قدرت دفاعی بدن می شود.
دیابت نوع ۱ یک بیماری خود ایمنی است. این بیماری زمانی ایجاد می شود که سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلول‌های بتا لوزالمعده که مسئول تولید انسولین هستند را از بین ببرد. از طرف دیگر دیابت نوع دو ناشی از مقاومت به انسولین است، یعنی لوزالمعده به تولید انسولین ادامه می‌دهد ولی سلول‌ها نمی توانند به آن پاسخ مناسب بدهند.
با توجه به اینکه انسولین عامل ورود قند به داخل سلول هاست، در هر دو نوع دیابت، نتیجه این می شود که گلوکز در خون تجمع می یابد، و همین موضوع منجر به بروز بیماری ها و مشکلات بسیاری می شود. در هر دو مورد، این بیماری نه تنها روی لوزالمعده، بلکه تقریباً بر تمام ارگان‌های حیاتی، از جمله سیستم عصبی و اندام بینایی، تأثیر منفی می‌گذارد.
تقویت سیستم ایمنی بدن دیابتی‌ها از چه راه‌هایی ممکن است؟
همانطور که گفتیم طبیعی است که دیابت همیشه با ضعف سیستم ایمنی همراه باشد. بنابراین یک دیابتی باید سبک زندگی مناسبی برای خود برگزیند و سلامت خود را به خوبی مدیریت کند. در ادامه به مهم‌ترین عوامل موثر در تقویت سیستم ایمنی دیابتی‌ها خواهیم پرداخت.
۱.سبزیجات و میوه‌ها را در برنامه غذایی بگنجانید
انواع سالاد و سبزیجات دوستان افراد دیابتی هستند. این غذاها بدون این که تأثیری روی میزان قندخون داشته باشند، انواع ویتامین و مواد معدنی مورد نیاز را به بدن می رسانند. دیابتی‌ها باید روزی ۳ تا ۵ واحد میوه مصرف کنند. علاوه بر میوه ها گیاهان و ادویه‌هایی نیز وجود دارند که در تقویت سیستم ایمنی دیابتی‌ها موثرند. بد نیست بدانید که در کل هر گیاهی که لوزالمعده و کبد را تقویت کند، در تقویت سیستم ایمنی به خصوص برای درمان دیابت مفید است.
- پیاز تاثیر شگفت‌انگیزی در کاهش قند خون دارد. این گیاه پر استفاده و پر طرفدار بر سوخت و ساز گلوکز در کبد تاثیر گذاشته و باعث افزایش ترشح انسولین می‌گردد.
- شنبلیله از پر مصرف‌ترین گیاهان برای افراد دیابتی است. این گیاه مقاومت به انسولین را در بدن کاهش می‌دهد و با افزودن به تعداد گیرنده‌های انسولین در گلبول‌های قرمز، میزان قند خون را کنترل می‌کند. توصیه می‌شود دانه‌های شنبلیله را شب تا صبح در یک لیوان آب خیس کنید و روز بعد آبش را نوش جان کرده و دانه‌ها را بجوید.
- آلوئه ورا گیاه شفابخش دیگری است که ژل آن در کاهش میزان گلوکز خون اثربخشی دارد.
- عصاره گیاه جینکوبیلوبا در پیش گیری و درمان مراحل آغازین اختلالات عصبی در اثر دیابت نقشی حائز اهمیت دارد.
- ریحان یکی از سبزیجات پرطرفدار سفره های ایرانی است. این گیاه روند ترشح انسولین را آسان‌تر می‌کند.
- قره قاط (قره قات) با نام محلی قره گیله یا سیاه گیله که انواع مختلفی دارد اختلالات پر خطر دیابت همچون آسیب‌های چشمی و آب مروارید را کاهش می‌دهد. از خواص آن کاهش چربی، قند و فشار خون است. این میوه در ایران کمیاب است ولی می‌توان آن را در جنگل های شمال کشور پیدا کرد.
- اسفرزه از گیاهانی است که در کاهش کلسترول و قندخون تاثیر زیادی دارد. با کاهش کلسترول، خطر بیماری قلبی در افراد دیابتی کاهش می یابد. علاوه بر اینها، فیبر بالای موجود در اسفرزه یبوست را از بین می‌برد. (مقاله خواص اسفرزه برای یبوست را بخوانید.)
- در میان ادویه‌ها دارچین به مثابه داروی سیستم ایمنی دیابتی‌ها محسوب می‌شود. این ادویه دسترسی سلول‌های چربی به انسولین را تسهیل می‌کند و تبدیل گلوکز به انرژی را چند برابر افزایش می‌دهد. به علاوه مانع ایجاد رایکال‌های آزاد خطرناک در بدن می‌گردد.
۲. از منابع کم چرب پروتئین استفاده کنید
مصرف متعادل غذاهای پروتئینی کم چرب همچون گوشت کم چربی، مرغ، ماهی، تخم مرغ و پنیر کم چرب در برنامه غذایی روزانه مبتلایان به دیابت توصیه می‌شود.
گوشت گوساله و مرغ به این دلیل که سرشار از پروتئین است باعث می شود افراد مدت طولانی تری سیر بمانند. با این حال، مصرف گوشت گوساله و مرغ باید کنترل شده باشد: گوشت گوساله‌ای که دیابتی‌ها مصرف می‌کنند باید فاقد چربی باشد و مرغ نیز تنها قسمت سینه آن مجاز است.
مصرف ماهی به شدت به افراد دیابتی توصیه می‌شود، چرا که ماهی احتمال ابتلا به بیماری های قلبی-عروقی ناشی از دیابت را کاهش می دهد.
دیابتی‌ها در هنگام انتخاب روغن پخت و پز باید به سراغ روغن هایی مثل روغن زیتون و بذر کتان بروند. چربی خوب روغن زیتون سبب کاهش مقاومت بدن در برابر انسولین می گردد. دانه کتان نیز در درمان دیابت و کنترل آن اثربخش است. توصیه می شود این گیاه در برنامه غذایی روزانه دیابتی ها قرار بگیرد زیرا غنی از پروتئین، فیبر و منیزیم است و باعث تنظیم قند خون می گردد و جذب انسولین را افزایش می دهد.
۳. فقدان قند سیستم ایمنی بدن را مختل می کند
غذای شیرین دشمن دیابتی هاست. با مصرف این غذاها، قندخون به سرعت افزایش پیدا می کند و بعد از یک یا دو ساعت که انسولین به حداکثر اثر خود برسد، قندخون ناگهان به شدت افت می کند. باید شیرینی را بیخیال شوید ولی مصرف میوه های شیرین را به طور کامل حذف نکنید.
توصیه می شود میوه هایی همچون سیب، خیار، انار قرمز و انگور قرمز به کل از سبد غذایی تان حذف نشود. قند برای کارکرد مغز ضروری است و فقدان آن نیز سیستم ایمنی بدن را مختل می کند. میوه های فصل و میوه های پررنگ برای پیشگیری از دیابت مفید می باشند.
دیابتی ها باید از خوراکی هایی که مواد نگهدارنده دارد اجتناب کنند. البته این محصولات برای افراد سالم نیز مضر است چرا که نقش مخربی در سیستم ایمنی بدن دارد. در انتخاب میوه ها نیز توصیه می شود آن هایی را انتخاب کنید که قد و قواره متوسطی داشته باشند؛ چون مسلما این میوه ها کود کمتری داشته و ارگانیک تر محسوب می شوند. در ضمن فراموش نشود که هسته انگور و پوست سیب به همراه میوه میل گردد.
۴. میزان روی را در بدنتان به تعادل برسانید
روی (زینک) عنصر کمیابی است که نقش های متعددی در بدن انسان دارد و کمبود آن می تواند موجب بروز بیماری‌های مختلف گردد. (مقاله خواص زینک برای بدن را بخوانید) مطالعات مختلف نشان داده اند که ارتباط زیادی بین کاهش روی در بدن و بیماری دیابت وجود دارد. روی در ذخیره، ترشح و فعالیت انسولین نقش اساسی دارد. پلی مورفیسم های ژن انتقال دهنده روی در کنترل ترشح انسولین نقش دارد و بر روی غشاء گرانول های ترشحی انسولین اثر می گذارد. کنترل روی می تواند یک هدف درمانی جدید برای بیماران دیابتی باشد.
به همین مناسبت ارزیابی وضعیت روی در بیماران دیابتی اهمیت زیادی دارد. کنترل میزان روی با استفاده از مکمل های موجود در افراد دیابتی اثرات درمانی قابل توجهی خواهد داشت.
۵. ورزش برای تقویت سیستم ایمنی دیابتی‌ها معجزه می‌کند
فرد مبتلا به دیابت در کنار مراقبت از رژیم غذایی و مصرف داروی انسولین باید به ورزش منظم نیز اهمیت بدهد. مطالعات بر روی افراد دیابتی نشان می دهد که ورزش های دراز مدت حساسیت سلول ها به انسولین را به تدریج افزایش می دهد. این امر به بهبود وضعیت دیابت به خصوص در افراد غیر وابسته به انسولین کمک کننده است. اگر در شرایط مناسب ورزش انجام شود و بقیه موارد لازم نیز رعایت گردد، بین برداشت گلوکز توسط عضلات و تولید متقابل آن در کبد توازن ایجاد می شود.
۶. آب بدنتان هیچ وقت کم نشود
با کاهش آب بدن در بیمار دیابتی اولین اتفاقی که می افتد افزایش غلظت قند خون در بدن است. یک بیمار دیابتی باید همیشه بطری آب به همراه داشته باشد. در فصل تابستان دیابتی ها به هیچ وجه نباید گرما زده شوند. این اتفاق ممکن است منجر به بیهوشی، اغما و خدای نکرده به کما رفتن شود.
مسلما تامین آب مورد نیاز برای بدن از راه های دیگری نیز امکان‌پذیر است. میوه های مجاز برای افراد دیابتی عموما می توانند آب لازم را به بدن برسانند. بهتر است مایعات استفاده شده برای افراد مبتلا به دیابت به میزان کافی دارای املاح باشند. برای مثال دوغ با میزان کمی نمک و یا یک لیوان آب با اندکی نمک و شکر بیشتر توصیه می شود چرا که در اثر تعریق علاوه بر از دست رفتن آب بدن، املاح بدن نیز کم می شود.
۷. سیگار بی سیگار
مصرف سیگار در افراد مبتلا به دیابت باعث تسریع تنگی و سفتی رگ های خونی می شود. می دانیم که رگ ها مسئولیت تغذیه بافت ها از جمله عصب ها با اکسیژن و مواد مغذی را به عهده دارند. تضعیف جریان خون و به دنیال آن تضعیف عصب می تواند مشکلات جدی در پاهای افراد دیابتی به وجود بیاورد. مصرف سیگار بسیاری از مشکلات ناشی از دیابت را تشدید می کند و خطر سکته یا حمله قلبی، بیماری های کلیوی و امکان قطع عضو را در این افراد بیشتر می کند. به علاوه سطح کلسترول و فشار خون را نیز بالا می برد که این دو نیز از عوامل تضعیف سیستم ایمنی دیابتی‌ها هستند.
۸. استرس نداشته باشید
از موقعیت‌های استرس زا جلوگیری کنید. بد نیست بدانید که حتی استرس های کوتاه مدت نیز سیستم ایمنی دیابتی ها را تضعیف می کند.
توجه: مقالات مرتبط با پزشکی و سلامت داروخانه مفید طب از منابع معتبر داخلی و خارجی تهیه شده‌اند و صرفا جنبه اطلاع رسانی دارند، بنابراین توصیه درمانی و پزشکی محسوب نمی‌شوند. در صورتی که مشکل پزشکی دارید، لازم است تا برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه نمایید.
