گیاه پنج‌انگشت چیست و چه تاثیری در تعادل هورمونی دارد؟

گیاه پنج انگشت یا ویتکس که به گیاه زنان نیز معروف می‌باشد، یک داروی گیاهی پرکاربرد است که اثرات درمانی بسیاری دارد. از پنج انگشت گاهی با نام گیاه ویتاگنوس نیز یاد می‌شود که در اصل «ویتاگنوس» نام یک داروی گیاهی در قالب قرص و قطره بوده که در ترکیباتش از گیاه پنج انگشت استفاده شده است. در این مقاله از مجله سلامت داروخانه آنلاین مفیدطب همراه ما باشید تا با گیاه پنج‌انگشت و تاثیرات آن بر سلامتی آشنا شوید و چند نمونه محصول و قرص پنج انگشت محبوب در بازار را به شما معرفی کنیم.

در ادامه می‌خوانید:

گیاه پنج‌انگشت چیست؟

گیاه پنج انگشت (Vitex agnus-castus) که با نام ویتکس نیز شناخته می‌شود، گیاهی است که در تهیه داروهای گیاهی بسیاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گیاه که به نام درخت عصمت و پاکدامنی (chaste tree یا chasteberry) نیز شناخته می‌شود، برای مشکلات هورمونی زنان خواص درمانی دارد.

محصولات دارویی حاوی گیاه پنج‌انگشت به‌طور معمول حاوی عصاره‌ میوه و یا بذر این گیاه هستند. گیاه پنج انگشت با چند روش روی سطح هورمون‌ها تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، گفته می‌شود که این گیاه ترشح هورمون لوتئینساز (luteinizing) را تقویت می‌کند و سطح پروژسترون (هورمونی که نقش مهمی در تنظیم چرخه قاعدگی زنان دارد) را افزایش می‌دهد.

همچنین گفته می‌شود گیاه پنج انگشت بر میزان پرولاکتین که در تحریک رشد پستان و تولید شیر در زنان نقش دارد نیز تأثیر کاهشی می‌گذارد و به این دلیل در زنان دچار سطح بالای پرولاکتین مفید است.

فواید گیاه ویتکس برای سلامتی

گیاه پنج انگشت سابقه طولانی در استفاده برای درمان طیف وسیعی از بیماری‌های زنان مانند خونریزی پس از زایمان دارد. این گیاه همچنین برای کمک به گذراندن دوران پس از زایمان استفاده می شده است. نام درخت پاکدامنی (chaste tree) از این رو به این گیاه اطلاق می‌شود که در باور عامیانه گیاه ویتکس می‌تواند میل جنسی را سرکوب کند. البته این موضوع هنوز به اثبات نرسیده است.

در طب سنتی و گیاهی، گیاه پنج انگشت برای درمان مشکلات زیر استفاده می‌شود:

• سندرم قبل از قاعدگی (PMS)
• آکنه
• بیماری پستان فیبروکیستیک
• ناباروری در زنان
• دوره‌های قاعدگی سنگین
• علائم یائسگی
• هیپرپلازی خوشخیم پروستات
• میگرن
• مشکلات مفصل

علاوه بر این گفته می‌شود که گیاه پنج‌انگشت تولید شیر مادر را افزایش می‌دهد. این گفته، با تاثیر ویتکس در کاهش پرولاکتین در تضاد است و هنوز مشخص نشده است که این گیاه بالاخره شیر مادر را افزایش می دهد یا کاهش. 

اگرچه آزمایشات بالینی کافی در مقیاس بزرگ به منظور بررسی اثربخشی گیاه پنج‌انگشت انجام نشده است، نتایج حاصل از برخی تحقیقات نشان می‌دهند که این گیاه ممکن است در بهبود برخی بیماری‌ها موثر باشد. در اینجا چند مزیت بالقوه گیاه ویتکس برای سلامتی را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

سندرم پیش از قاعدگی

در گزارشی که در سال ۲۰۱۳ در ژورنال Planta Medica منتشر شد، محققان ۱۲ آزمایش بالینی را که قبلاً تأثیرات گیاه پنج‌انگشت بر سلامت زنان را بررسی کرده بود، مورد ارزیابی قرار دادند. علی‌رغم برخی محدودیت‌ها در آزمایشات بررسی شده، نتایج نشان داد که گیاه پنج‌انگشت در درمان سندرم پیش از قاعدگی مفید است.

در مطالعه‌ای جدیدتر (که در سال ۲۰۱۴ در نشریه Advances in Therapy منتشر شده است)، مصرف گیاه پنج انگشت یکبار در روز به مدت سه چرخه قاعدگی شدت علائم پیش از قاعدگی مانند نفخ، تحریک‌پذیری، سردرد و مشکلات پوستی را کاهش می‌دهد. در این مطالعه ۶۰ زن ۱۸ تا ۴۴ ساله شرکت کردند.

 ویتاگنوس در یائسگی

در یک بررسی تحقیقاتی که در سال ۲۰۰۹ در مجله پزشکی Journal of Alternative and Complementary Medicine منتشر شد، دانشمندان شواهدی را مبنی بر اینکه گیاه پنجانگشت ممکن است علائم ناشی از یائسگی را کاهش دهد، یافتند. با اینحال، نویسندگان این بررسی اظهار داشتند که در حال حاضر بررسی‌های بالینی دقیقی که اثرات گیاه پنج انگشت را در یائسگی زنان آزمایش کند وجود ندارد.

درمان ناباروری با گیاه پنج انگشت

یک مطالعه در سال ۲۰۰۶  نشان داد که مصرف یک محصول حاوی ترکیبی از گیاه پنج‌انگشت، چای سبز، الآرژنین، ویتامین‌ها (از جمله فولات) و مواد معدنی ممکن است به بهبود باروری در خانم‌ها کمک کند.

این مطالعه شامل ۹۳ زن ۲۴ تا ۴۲ ساله بود که برای شش تا ۳۶ ماه تلاش برای بارداری کرده اما موفق نشده بودند. سه ماه پس از مطالعه، ۲۶ درصد از اعضای گروهی که تحت درمان با مکمل حاوی پنج انگشت بودند،  باردار شدند (در مقایسه با ۱۰ درصد از بیماران که پلاسیبو دریافت کرده بودند).

به گفته نویسندگان این مطالعه، این نتایج نشان می‌دهد که داروهای حاوی گیاه پنج انگشت می‌توانند جایگزین یا کمکی برای درمان‌های ناباروری باشند.

گیاه پنج انگشت چه عوارضی دارد؟

گیاه پنج‌انگشت ممکن است باعث ایجاد برخی عوارض جانبی از جمله خونریزی بین دوره‌های قاعدگی، خشکی دهان، ریزش مو، سردرد، خارش، ناراحتی خفیف در دستگاه گوارش، حالت تهوع، تپش قلب و جوش پوستی شود.

زنان باردار و شیرده باید از  مصرف گیاه پنج‌انگشت اجتناب کنند. علاوه بر این افرادی که دارای شرایط حساس به هورمون هستند (مانند آندومتریوز، فیبروم رحم، سرطان‌های پستان، تخمدان یا پروستات) نباید گیاه ویتکس را استفاده نمایند.

از آنجاکه گیاه پنج‌انگشت ممکن است بر میزان انتقال‌دهنده عصبی دوپامین تأثیر بگذارد، افراد مبتلا به بیماری پارکینسون، اسکیزوفرنی یا هر بیماری دیگری که در آن سطح دوپامین مهم باشد، باید از مصرف گیاه پنج انگشت خودداری کنند (مگر اینکه تحت نظر پزشک باشند).

همچنین در نظر داشته باشید این نگرانی وجود دارد که گیاه ویتکس ممکن است اثر داروهای ضد بارداری خوراکی یا سایر داروهای هورمونی را کاهش دهد.

گیاه پنج انگشت را چگونه مصرف کنیم؟

شواهد علمی کافی برای تعیین دوز مناسب گیاه ویتکس وجود ندارد. تاکنون دوز های مختلفی از این گیاه در مطالعات استفاده شده است.

مقدار و نحوه مصرف مناسب برای شما ممکن است به عوامل مختلفی بستگی داشته باشد. برای اطلاع از طریقه مصرف ویتکس بهتر است با پزشک مشورت کنید یا از دستور روی بسته‌بندی پیروی نمایید.

گیاه پنج انگشت را از کجا تهیه کنیم؟

برای بهره بردن از خواص دارویی گیاه ویتکس، بهتر است محصولات دارویی حاوی این گیاه را استفاده کنید. این محصولات در کارخانجات داروسازی مورد تایید سازمان غذا و دارو و در شرایط استاندارد تهیه شده اند و میزان عصاره موجود در آنها نیز استاندارد شده است.

معرفی پرفروش‌ترین داروهای گیاهی حاوی ویتاگنوس

محبوبیت گیاه پنج‌انگشت باعث شده است تا امروزه شرکت‌های داروسازی ایرانی و خارجی بسیاری اقدام به تولید داروهای حاوی این گیاه کنند. در ادامه چند نمونه از محبوب‌ترین و پرفروش‌ترین این داروهای گیاهی را به شما معرفی خواهیم کرد.

قطره و قرص ویتاگنوس پورسینا

شرکت داروسازی پورسینا محصول ویتاگنوس خود را به دو شکل قطره (۸۰-۹۰ میلی گرم عصاره میوه گیاه ویتکس در هر میلی لیتر قطره) و قرص (۳ میلی گرم گیاه ویتکس در هر قرص) تولید و به بازار عرضه کرده است. این دو محصول با استفاده از عصاره میوه گیاه ویتکس تهیه شده‌اند. بر اساس همه خواصی که درباره گیاه ویتکس گفته شد، مصرف داروهای حاوی این گیاه از جمله محصولات ویتاگنوس پورسینا، اختلالات هورمونی زنانه را درمان کرده و مشکلات ناشی از قاعدگی و یائسگی را بهبود می‌دهد. مصرف قطره و قرص ویتاگنوس همچنین در بهبود تنبلی تخمدان، کاهش یا توقف کیست‌های فیبروئیدی و رفع درد پستان موثر است.

هر بسته قرص پنج انگشت ویتاگنوس ۳۰ عدد قرص بصورت ۳ بلیستر ۱۰ عددی است. قطره ویتاگنوس هم در شیشه ۳۰ میلی لیتری ارائه می‌شود.

خرید قرص ویتاگنوس  خرید قطره ویتاگنوس

قرص آگنوگل گل دارو

قرص اگنوگل یک قرص پنج انگشت دیگر تولید شده توسط شرکت داروسازی با سابقه و معتبر گل دارو است. هر قرص آن حاوی عصاره خشک میوه گیاه پنج انگشت (Vitex agnus castus) به میزان ۴/۸ – ۳/۲ میلی گرم است. قرص آگنوگل هم اختلالات پیش از قاعدگی شامل سرگیجه، تپش قلب و سردرد را بهبود بخشیده و برای اختلالات قاعدگی (آمنوره ثانوی، خون ریزیهای رحمی)، اختلالات یائسگی و گر گرفتگی نیز مفید است.

هر بسته قرص آگنوگل حاوی ۱۰۰ عدد قرص روکشدار است.

خرید قرص آگنوگل

قرص فمودین دینه

یکی دیگر از داروهای گیاهی پرطرفدار حاوی عصاره میوه گیاه پنج انگشت، قرص فمودین است. هر قرص فمودین حاوی ۲۰ میلی گرم عصاره میوه پنج انگشت می‌باشد. مانند دیگر محصولات حاوی این گیاه، درمان بی‌نظمی‌های چرخه قاعدگی، درد و حساسیت پستان، مشکلات یائسگی و دیسمنوره (قاعدگی دردناک) از جمله موارد مصرف این قرص است. قرص فمودین همچنین در بهبود سندروم پیش از قاعدگی (PMS) و عوارض ناشی از آن چون مشکلات پوستی، سردرد، خستگی، عصبانیت، افسردگی، نوسانات خلقی، تحریک پذیری، مشکلات گوارشی و… موثر است.

هر بسته قرص گیاه پنج انگشت فمودین، حاوی ۵۰ عدد قرص به صورت ۵ بلیستر ۱۰ عددی است.

خرید قرص فمودین

سخن آخر

گیاه پنج انگشت یا ویتاگنوس که به دلیل فواید بی‌شمارش در بهبود بیماری‌های زنان به گیاه زنان نیز شهرت پیدا کرده‌ است، طبق تحقیقات و مطالعات علمی انجام شده در بهبود مشکلاتی چون سندروم پیش از قاعدگی، عوارض یائسگی و ناباروری زنان موثر است.

یکی از بهترین روش‌های بهره‌مندی از خواص گیاه پنج انگشت، مصرف داروهای گیاهی است که حاوی عصاره این گیاه می‌باشند. شما می‌توانید انواع محصولات حاوی گیاه ویتکس را که مورد تایید وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو می‌باشند را از طریق وبسایت داروخانه آنلاین مفیدطب به صورت آنلاین خریداری کنید.

سوالات متداول

توجه: مقالات مرتبط با پزشکی و سلامت مجله داروخانه مفیدطب از منابع معتبر داخلی و خارجی تهیه شده‌اند و صرفا جنبه اطلاع رسانی دارند، بنابراین توصیه درمانی و پزشکی محسوب نمی‌شوند. در صورتیکه مشکل پزشکی دارید، لازم است تا برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه نمایید.