ویتامین D که اغلب ویتامین خورشید نیز نامیده می‌شود، یک ماده غذایی بسیار مهم برای سلامتی زنان است. با وجود اینکه این ویتامین ۱۰۰ سال پیش کشف شد، ولی به عنوان یکی از مواد مغذی و پروهورمون‌های بحث برانگیز قرن بیست و یکم ظاهر شده و تحقیقات بسیاری درباره آن صورت گرفته است. در این مقاله تاثیر کمبود ویتامین D بر سلامتی زنان را بررسی خواهیم کرد، با ما همراه باشید.
معرفی ویتامین D و منابع آن
ما از قبل می‌دانستیم که ویتامین D یک پروهورمون استروئید (ویتامین شرطی) است، این ویتامین تحت تابش نور فرابنفش در پوست سنتز می‌شود. حضور دی‌هیدروکلسترول-۷ موجود در پوست، نور UV با طول‌موج‌های بیشتر از ۲۹۰ تا ۳۰۰ نانومتر را برای ترکیب سنتز ویتامین D3 جذب می‌کند.
سنتز ویتامین D3 در پوست در طول چند روز صورت می‌گیرد. مقدار (شدت) و کیفیت (طول‌موج مناسب) نور خورشید هم اهمیت بسیاری در میزان تولید ویتامین دی دارد. این بیوسنتز ممکن است به دلیل رژیم غذایی نامناسب، جذب ضعیف و در معرض قرارگیری کم در برابر نور خورشید (UVB)، برای تامین ویتامین D مورد نیاز بدن ناکافی باشد.
این کمبود ممکن است به علت سوء‌جذب چربی، مصرف داروهای ضدتشنج، بیماری‌های مزمن کلیه، و چاقی اتفاق بیفتد. همچنین نیز در گروه‌های پرخطری چون زنان سالخورده، افراد با پوست تیره، کسانی که در مناطقی زندگی می کنند که لایه اوزون ضخیم است، در زنانی که از ضدآفتاب استفاده می‌کنند و افرادی که در مناطق شهری زندگی می‌کنند، دیده می‌شود.
نور UV با طول موج ۲۹۰ تا ۳۰۰ نانومتر در مناطق شهری و آلوده فیلتر می‌شود، بنابراین پوست ممکن است به اندازه کافی از این نور برخوردار نباشد. در نتیجه در جمعیت شهری نرخ بالایی از فقر ویتامین D وجود دارد و مصرف مواد غذایی غنی شده با این ویتامین و مکمل‌های غذایی حاوی ویتامین دی ضروری است.
دو شکل عمده از ویتامین D خوراکی به صورت کوله کلسیفرول (ویتامین D3) و ارگوکلسی فرول (ویتامین D2) وجود دارد. روغن کبد ماهی کاد، ماهی قزل‌آلا و ساردین، شیر، تخم‌مرغ، ماست غنی‌شده، قارچ، محصولات سویای غنی‌شده، صدف‌ها، و غلات فراوری شده از منابع غنی ویتامین D3 هستند.
اگر شرایط مناسب برای قرارگیری در معرض نور خورشید به میزان کافی وجود نداشته باشد، توصیه می‌وشد از یک مکمل روزانه ویتامین D استفاده کنید. RDA برای زنان باردار IU ۲۰۰ در روز است و حداکثر دوز روزانه ایمن IU ۲۰۰۰ است.
به دلیل آنکه کمبود ویتامین d یک مشکل رایج است، آزمایش برای تعیین سطح ویتامین D برای اغلب افراد اهمیت دارد. غلظت سرمی ۲۵-هیدروکسی ویتامین D به علت اینکه شکل اصلی گردش ویتامین در بدن است، بهترین نشان‌گر وضعیت این ویتامین میباشد.
نقش معمول ویتامین دی
ویتامین D3 به صورت کوله کلسیفرول و کلسیتیریول (۱,۲۵(OH)2D3) در متابولیسم کلسیم و مواد معدنی نقش دارد. این ویتامین با هورمون پاراتیروئید (PTH) کار می‌کند و بر روی کلیه‌ها، استخوان و روده عمل کرده و بر بیان ژن تاثیر می‌گذارد.
ویتامین دی سنتز خود را با کاهش سنتز mRNA برای هیدروکسیلاز ۱ – آلفا، تنظیم می‌کند. این ویتامین با افزایش سنتز mRNA برای کلبیندین – D، آلکالین فسفاتاز و دیگر پروتئین‌ها بر متابولیسم معدنی استخوان و هموستاز کلسیم/ فسفر تاثیر گذاشته و همچنین پایداری کلسیم و فسفر را حفظ می‌کند.
برای دهه‌ها تصور میشد که فقط کلیه ظرفیت متابولیسم ۲۵(OH)D را دارد؛ اگرچه در حال حاضر در تمام اعضای بدن، متابولیسم خارج کلیوی مشاهده شده است. گیرنده‌های VDR و MARR برای ویتامین D در همه بافت‌ها وجود دارند. احتمالا جفت در طول دوران بارداری، بارزترین مکان برای فعال‌سازی خارج کلیوی ویتامین D است.
به نظر می‌رسد که عملکرد خارج کلیوی ویتامین D با عملکرد سیستم ایمنی بیشتر از متابولیسم کلسیم و هموستاز کلسیم سازگاری دارد. مشاهدات بعضی از محققان این نظریه را تایید کرده است.
نقش‌های نوظهور ویتامین D
اکنون ویتامین D در تمایز سلول، تکثیر و عملکرد سیستم ایمنی مهم تلقی می‌شود. این ویتامین عامل مهمی در پیشگیری یا درمان برخی اشکال سرطان، پوکی استخوان، روماتیسم مفصلی، بیماری MS، فشارخون بالا، بیماری‌های قلبی عروقی، چاقی، پسوریازیس و بیماری‌های روانی میباشد.
نقش ویتامین D در دوران بارداری نیز ابعاد جدیدی دارد. احتمال کمبود ویتامین D در زنان باردار بسیار بالا است، زیرا در دوران حاملگی نیاز جنین به کلسیم افزایش پیدا کرده و همچنین دفع کلسیم از طریق ادرار افزایش پیدا می‌کند.
فقر ویتامین دی در بارداری ممکن است بر روی سلامت استخوان‌های جنین تاثیر بگذارد. مصرف قرص‌های ویتامین D در دوران بارداری حتما باید تحت نظارت و با توصیه پزشک باشد، زیرا مصرف بیش از حد این ویتامین ممکن است منجر به نقص‌های مادرزادی شود.
تنها منبعی که جنین برای تامین ویتامین D مورد نیاز خود دارد مادر است، به همین دلیل کودکانی که مادرانشان دچار کمبود ویتامین دی هستند با این کمبود متولد می‌شوند.
نقش رو به رشد ویتامین D در سلامت زنان و بهبود بیماری‌های دیگر
نقش ویتامین D در پوکی استخوان و ضعف ماهیچه‌ها بسیار بدیهی است. اما اخیرا روندی به منظور ارائه دوز بالاتر ویتامین D برای جلوگیری از شکستگی در پوکی استخوان وجود دارد.
جلوگیری از شکستگی استخوان‌ها
آزمایش‌ها در استفاده از ۷۰۰ تا ۸۰۰ واحد روزانه ویتامین D با و بدون مکمل کلسیم، یک کاهش قابل‌توجه ۲۳–۴۳ % را در ریسک شکستگی لگن و هر شکستگی غیرمهره‌ای در مقابل کلسیم یا دارونما نشان می‌دهند.
یک مطالعه هلندی نیز نشان داد که مصرف ۴۰۰ واحد ویتامین D در طول ۳/۵ سال، تاثیری در ریسک شکستگی لگن ندارد. در نتیجه، مصرف ۴۰۰ واحد ویتامین D برای جلوگیری از شکستگی در افراد سالخورده سالم با BMD نرمال، نیاز به تحقیقات بیشتر دارد.
بهبود ضعف ماهیچه با ویتامین d
همچنین گزارش شده که سطح ویتامین D افزایش یافته می‌تواند عملکرد ماهیچه را بهبود بخشد و بنابراین ریسک افتادن را کاهش می‌دهد. در یک آزمایش کنترل شده تصادفی ۵ ماهه، افراد مسن در یک آسایشگاه ۸۰۰ واحد ویتامین D2 و کلسیم دریافت کردند، که در مقایسه با گروهی که ماده دارونما دریافت کرده بودند، کاهش ۷۲% در ریسک افتادن را نشان داد. در نتیجه ویتامین D ضعف ماهیچه را کاهش می‌دهد.
کاهش فشار خون
همچنین در افرادی که مکمل‌های ویتامین D خوراکی مصرف می‌کنند، کاهش در فشار خون مشاهده شده است. قرارگیری پوست در معرض اشعه فرابنفش که منبع اصلی تشکیل ویتامین D است، با فشار خون پایین مرتبط است. مطالعه انفرادی هشت هفته‌ای بر روی ۱۴۸ زن سالخورده که فقر ویتامین D داشتند، با مصرف ویتامین D به میزان ۸۰۰ واحد به اضافه ۱۲۰۰ گرم کلسیم در مقایسه با کلسیم خالی، ۹% کاهش در فشار خون سیستولیک را نشان داد.
ویتامین D برای پیشگیری از MS
بیماری MS یک بیماری خود ایمنی است که در مناطق معتدل نسبت به مناطق استوایی شایع‌تر است و همچنین بیشتر در زنان دیده می‌شود. این بیماری با سطوح پایین‌تر ویتامین D ارتباط دارد و مکمل ویتامین D ممکن است نقش پیشگیرانه در این بیماری داشته باشد.
کاهش خطر ابتلا به سرطان
اولین مطالعه‌های که در حدود هفت دهه قبل انجام شده نشان می‌دهد که قرار گرفتن در معرض نور خورشید ممکن است باعث کاهش خطر ابتلا به سرطان شود.
ویتامین D یکی از قوی‌ترین هورمون‌ها برای تنظیم رشد سلول است. مشخص شده که بسیاری از انواع سلول‌ها حاوی گیرنده‌های ویتامین D هستند. رابطه حفاظتی بین وضعیت کافی ویتامین D و ریسک ابتلای کمتر سرطان، در بسیاری از مطالعات اثبات شده است.
همچنین گزارش شده که با مصرف دوز هیدروکسیویتامین D بیشتر از ۳۲ نانوگرم بر میلیلیتر، سرطان سینه و روده بزرگ نیز تا ۵۰% کاهش یافته است. هرچه سطح ویتامین D بالاتر باشد، ریسک ابتلا به سرطان کمتر می‌شود.
یک آزمایش ۴ ساله بر روی زنان در دوران یائسگی نشان داد که مصرف ۱۱۰۰ واحد ویتامین D به علاوه ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی‌گرم کلسیم به ازای هر روز، می‌تواند خطر همه سرطان‌ها را کاهش دهد.
دیابت و ویتامین دی
این ویتامین همچنین در بیماری دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲ تاثیر دارد. مطالعه ۸۳،۷۷۹ زن در طول ۲ تا ۴ سال که هیچ سابقه دیابت نداشتند، نشان داد که مصرف روزانه بیش از ۱۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم و بیش از ۸۰۰ واحد ویتامین D، در مقایسه با مصرف روزانه کمتر از ۶۰۰ میلی‌گرم کلسیم و کمتر از ۴۰۰ واحد ویتامین D، منجر به کاهش ۳۳% ریسک ابتلا به دیابت شده است.
مطالعه دیگر در مورد ۱۰،۳۶۶ کودک در طول ۳۱ سال در فنلاند نیز نشان داد که مصرف ۲۰۰۰ واحد ویتامین D در هر روز در طول اولین سال زندگی آن‌ها، می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۱ را تا ۸۰% کاهش دهد.
بیماری سل و روماتیسم
ویتامین D به عنوان سرکوب‌کننده سیستم ایمنی در آرتریت روماتوئید نیز عمل می‌کند. بیماری سل نیز با سطوح کم ویتامین D3 ارتباط دارد. قبل از اینکه درمان انتیکوچ (antikoch) برای بیماری سل در دسترس باشد، دوزهای بالای ویتامین D به بیماران داده میشد. بیمارانی که کمبود ویتامین دی داشته باشند، در برابر سل ۵ برابر آسیب‌پذیرترند.
جمع‌بندی درباره نقش ویتامین D در سلامتی زنان
به طور خلاصه، فقر ویتامین D به شدت شایع است و در سلامتی زنان نقش زیادی دارد. مصرف کم ویتامین D بسیار بدتر از مصرف بیش از حد آن است. اگرچه به ما آموزش داده شده که ویتامین D در مقادیر زیاد سمی است، اما مسمومیت با ویتامین دی بسیار نادر و درمان آن آسان است.
گزارش‌های جدیدتر، ایده‌های ما در مورد میزان مصرف بهینه ویتامین D و نقش آن در سلامتی، به خصوص در رابطه با بیماری‌های مزمن معاصر که زنان را تحت‌تاثیر قرار داده، تغییر می‌دهد. باید به خاطر داشته باشید که برخی از جمعیت‌ها هنوز تحت درمان هستند و با بهبود وضعیت کمبود، مشکلات مربوط به بارداری را می‌توان کاهش داد.
کمبود ویتامین D از سوی پزشکان و بیماران، با وجود ارتباط نزدیک این ویتامین با سلامت انسان، به طور گسترده به عنوان یک مشکل شناخته نمی‌شود. آگاهی بیشتر از مشکل شیوع بالای کمبود ویتامین D در میان محققان، پزشکان و بیماران الزامی است.
زنان در مناطق محروم جهان، در حال مبارزه با منابع ناکافی، چندزایی و نوع پوشش تحمیلی هستند که همراه با فساد محیط شهری، تهدیدی برای کمبود ویتامین D در نظر گرفته می‌شود. تلاش‌های ویژه در زمینه‌های پزشکی و اجتماعی برای مبارزه با این همه‌گیری قابل پیشگیری از کمبود ویتامین D، ضروری هستند.
